‘’Uçaklara GPU (ground power unIt) NASIL bağlanır’
Merhaba kıymetli arkadaşlar, ağustos ayı içinde teorik bilgiden ziyade daha çok uçakta çalışırken ihtiyacınız olan pratik bilgileri aktarmaya çalışacağım. Yeni mezun/ işe yeni başlamış veya başlayacak, geleceğin sorumluluk sahibi, çalışkan ve mesleğini seven gençlere sesleniyorum.
Uçaklara Ground Power Unit’ten elektrik vermek için izleyeceğimiz adımlar nasıl olmalıdır. (Not: bu bilgilerin içeriği kısa ve öz olarak AMM referans alınarak yazılmıştır.) Airbus ve Boeing serilerinden örnekler vereceğim.
1- Airbus uçak serileri için; iki alt grup olarak konuşmalıyız, dar gövde (narrow body) ve geniş gövde (Wide body)
Dar gövdeli Airbus serisi olarak en yaygın kullanılan, A320 ailesidir. Bulunduğumuz havalimanlarına göre, ground power unit’ler ürettikleri güç (KVA) olarak daha yaygın kullanılan, 60 KVA, 90 KVA, 110 KVA ve 180 KVA olarak görülmektedir. Dar gövde olarak örnekte A320 ailesi için seçmemiz gereken ground power unit’i gücü en az 90 ve/veya üzeri olmalıdır. Neden mi? A320 ailesi dediğimiz (CEO, NEO) uçakların external power gücü 90 KVA olduğu içindir. Gelelim işlem adımlarına; öncelikli olarak uçağın emniyetli olarak park edildiğinden ve takozların konulduğundan emin olmamız gerekir. Ground power unit’in uçağın burun tarafına ve ön kargo ile avionic ventilation, inlet air valf’ten uzakta durduğuna dikkat etmemiz gerekir. Çok nadir de olsa ground power unit’ten çıkan egzoz dumanı Fwd cargo/avionic smoke ikazı verebilir. Ground power unit’in kablosunu, external power paneldeki Receptacle sıkıca takmalıyız. Not A320 ailesinin external power paneli gövdenin tam alt tarafında olduğu için kabloyu, external power panelde bulunan asma yerine kabloyu asmalıyız. Çok nadir de olsa eğer kablonun, receptacle’dan çıkması ve / veya gevşek konuma gelmesi, uçakta istenmeyen arızalara sebebiyet verebilir. Sonra ground power unit’i çalıştırıp “idle/run” konumuna alarak her bir üç fazın 115 VAC ve 400 Hz gösterdiğini, ground power’ı unit üzerinden kontrol edip, external power panelde bulunan, AVAILABLE (amber colour) ile NOT IN USE (white colour) lambalarının yandığını kontrol etmeliyiz. Şimdi external power’ı uçakta ne iş için kullanacağımıza gelelim. Sadece ground handling/servicing için uçağa elektrik vereceksek, kokpit kapısına gelmeden üst tarafta MAINT BUS yazılı switch’i ON konumuna almamız yeterlidir. Peki buradan uçağa elektrik verdiğimizde hangi sistemler enerjilenir; yakıt, potable water, waste, kargo kapılarını açıp/kapatmak, uçağımızda Kargo loading sistem varsa, PDU (power drive unit), hidrolik, kabin, kargo, avionic kompartment, servicing aydınlatmaları, muhtelif yerlerde bulunan prizler (socket) gibi yerlere elektrik vermiş oluruz. Peki, handling/servicing dışında başka işlerimiz varsa o zaman , kokpit’te gidip baş üstü (overhead) panelde bulunan EXT PWR pushbutton basarak uçağın neredeyse tüm
(sistemler hava modunda, motorlar çalışıyor ve hidrolik sistem devrede olduğunda) sistemlerine elektrik verebiliriz. Yalnız burada önemli bir hatırlatma! Eğer önceden uçağa MAINT BUS switch’ten elektrik verdiyseniz, lütfen elinizle OFF yapmayı unutmayın! Bu switch, kokpitten elektrik verildiğinde magnetic held tip olduğu için kendisi OFF olmaz. Peki uçakta işimiz bitti, şimdi ground power unit’i uçaktan ayırmak için hangi adımları izlemeliyiz. Kokpit’ten EXT PWR pushbutton’u OFF yapmadan, baş üstü (overhead) panele bakıp, ADIRS, batarya, emergency light swich, fuel pump, hidrolik sistemi kontol edip eğer ON konumundalar ise OFF yapmalıyız. Sonra EXT PWR OFF yapıp aşağıya ve EXT PWR panele gidip AVAILABLE (blue colour) ile NOT IN USE (white colour) lambalarının yandığını (özellikle NOT IN USE) kontrol ettikten sonra ground power unıt durdurup kabloyu uçaktan ayırıp EXT PWR panel kapağını da kapatmamız gerekir. (Not: eğer uçakta elektriği kesmek için kokpite çıkmadan ground power unit ayırmak istediğinizde, NOT IN USE lambasının yandığından emin olmadan kabloyu ayırmayın. Eğer NOT IN USE lambası sönükse, muhakkak uçağa çıkmamız ve ilk uçaktan elektrik keserek ‘’MAINT BUS, EXT PWR pushbutton’’ işlem adımlarına devam etmeliyiz.
Geniş gövdeli (wide body) Airbus serilerinde, en yaygın kullanılan A330 uçakları içinde, yukarıda yazdığım bilgilere ilaveten birkaç konuyu sizlere paylaşmak istiyorum. Geniş gövdeli uçaklarda iki adet EXT PWR bağlantısı olur, bunlara A ve B diye isim verilmiştir. Eğer uçağa handling/servicing amaçlı elektrik vermek istiyorsak ground power unit’in kablosunu A olan receptacle bağlamamız gerekir. Uçağın geniş gövde olmasından dolayı ground power unit’ i en az 90 KVA (classic) fakat A330 uçağımız (enhance) ise 110 KVA bağlamamız önemlidir. Eğer enhance modellerinde, ground power unit uçağa bağlanamıyorsa AVAILABLE ve NOT IN USE lambalarının yanmasına rağmen, birinci olası problem ground power unit yetersiz geldiği için ECMU (electrical contactor managment unit) ile GAPCU (ground auxiliary power control unit) preload test yaptığı için eğer ground power unit’in gücü yetersiz ise uçağa elektrik veremeyiz. Peki ne yapmalıyız diye soruyorsanız; cevap ground power unit’i değiştirmek olacaktır.
2- Boeing uçaklarda en çok kullanılan dar gövdeli, B737NG serisi ve B737MAX.
B737 serisi (B737CL, B737NG, B737MAX) EXT PWR panel uçağın sağ ön tarafında bulunması sebebi ile, ground power unit’in kablosunu bağladığımızda çok sık görülen bir hata yapıyoruz. Bu hata nedir, zamanında uçaklarda çalıştığımda benim de yaptığım fakat üreticiden bu konuda kesinlikle yapmamız gereken doğru bilgiyi öğrendikten sonra, ground power unit’in kablosunu kesinlikle asmak/bağlamak gibi yanlış işlem yapmamamız önemlidir. Bu hatanın zamanla EXT PWR panelde yapısal hasara yol açtığı (çakma perçinlerin esnediği), ilgili kapağın da zor kapatıldığı ve de lock mekanizmasının bozulduğu görülmüştür. Bu uyarıya dikkat ettikten sonra uçağa nasıl elektrik vereceğiz? Önce ground power unit’in kablosunu sıkıca EXT PWR panelde bulunan receptacle’e takıyoruz, ground power unit’i çalıştırıp (idle/run) voltaj ve frekans bilgilerine her üç faz için tek tek ground power unit’in üzerindeki göstergelerden kontrol ediyoruz, EXT PWR paneldeki CONNECTED (amber colour) ve NOT IN USE (white colour) lambalarının yanıp yanmadığını kontrol ediyoruz. Uçağa elektrik verme amacımıza göre, FWD ATTENDANT panelde bulunan ground power switch basıyoruz ve üzerindeki beyaz lambanın yandığına emin oluyoruz. Airbus uçakları gibi, handling/servicing işlemlerini (kargo kapılarının açıp / kapatılması hariç) ve de ilave olarak bataryaları şarj edebildiğimiz gibi diğer yerler için kullanabiliriz. Eğer işimiz handling / servicing dışında ise, kokpite girip önce batarya switch’i ON yapıyoruz (batarya bus enerjilenmesi ve EXT PWR main contactor’in çalışması için 28 VDC ihtiyaç olmasından dolayı) özellikle soğuk havalarda yatan bir uçağa elektrik vermek istediğimizde bazen batarya voltajı düşük olduğu için kokpitten elektrik vermemizde nadir de olsa problemle karşılaşabiliyoruz. Peki bu durumda işi nasıl çözeceğiz? Eğer uçak sefere hazırlanması için açtığımız bir uçak ve zamanımız da az ise main bataryayı değiştirebilir veya zamanla ilgili kısıtlamamız yok ise ground power switch’i ON konumuna getirip, bataryayı şarj edip (dış hava sıcaklığına bağlı kalarak yaklaşık 15 dakika fakat APU start etmek istiyorsak daha çok beklemeliyiz) sonra kokpitten elektrik verebiliriz. Uçaktan ground power unit’i ayırmak için işlem adımlarını Airbus uçaklarında olduğu gibi tek tek yapıyoruz.
Geniş (wide body) gövdeli Boeing serilerinde en çok yaygın kullanılan geniş gövde (wide body) B777 uçaklarından bahsedelim. B777 uçaklarında, iki adet EXT PWR girişi bulunuyor, primary ve secondary olarak ifade ediliyor. Bu uçakta bulunan ELMS (Electrical Load Managemet System) ile eğer uçağa bağladığımız ground power unit’in gücü yetersiz ise uçağa elektrik veremeyiz. Ground power unit’i uçağın sağ ön tarafına çekiyoruz. Kabloyu, primary receptacle’e bağlarsak, hem kokpit’ten hem de ground service bus olarak enerjileyebiliriz. Ayrıca bu uçakta, uçağa çıkmadan da ground hanling bus direkt enerjilenip, servicing (kargo open/close, yakıt ikmali, kargo ve servicing lights, kargo loading sistem) amaçlı da kullanabiliyoruz. Geniş gövdeli diğer Boeing serileri (B747, B757, B767) olduğu gibi ground power unit’in kablosunu, EXT PWR panele asmamız/bağlamamız gerekiyor. Kokpitten elektrik vermek için, primary veya secondary EXT PWR receptacle’ları kullanabilir. B777 ilk üretilen MSN’ye (manufacture serial number) göre, batarya switch’i ON yapmamız gerekiyor, B777 MSN göre bazı uçaklarda da baş üstü (overhead) panelde bulunan, towing switch bulunur, bununla uçağı batarya switch’i ON yapmadan, towing işlemi için bataryadan bazı sistemleri çalıştırır. Önümüzdeki diğer aylarda, uçaklara yerde verilen handling/servicing işlemleri nasıl yapılır, AMM referans alınarak kısa ve öz olarak sizlerle paylaşacağım. Beni okuyup, takip ettiğiniz için hepinize ayrı ayrı sevgi ve selamlarımı gönderiyorum.