Yanmanın meydana gelebilmesi için yanabilir madde, oksijen, tutuşma sıcaklığı olması gerekir; yangının söndürülebilmesi için ise yine bu etmenlerden en az birinin ortadan kaldırılması gerekir.
Ateş; yüksek sıcaklık ve alev oluşturan kimyasal tepkimedir. İnsanoğlu ilk kez ateşle ne zaman ve nasıl tanıştı? Güney Afrika’daki bir mağarada iki taşın birbirine sürtmesi sonucu ortaya çıkan bir kıvılcımla mı? Kuzey Amerika’da iki çubuğun birbirine kuvvetli bir şekilde sürtüştürülmesi sonucu mu? Ya da Avrupa’da düşen bir yıldırımın bir ağacı tutuşturması ve o esnada orada bulunan ve henüz ateşin elini yakabileceğinden habersiz bir insanoğlunun ateşle imtihanı ile mi? İnsanoğlunun ateşle nasıl tanıştığı hala gizemini korumaktadır.
Ateş, insanoğluna ilk bulunduğu tarihten itibaren vahşi hayvanlardan korunma, soğuk havalarda ısınma, beslenme alışkanlıklarında çiğ yemek yerine pişirerek yemeğe geçiş gibi birçok fayda sağlamış, insanlık tarihinin en büyük keşiflerinden biridir. Bu kadar güzel bir şeyin zararları da olacak elbet.
Uçaklarda yangın
Ateş kontrol edilememesi veya dikkatsizlik sonucu büyük maddi ve manevi zararlara yol açan yangın kazalarına sebep olabilen bir tepkimedir. Uçaklarda zaman zaman yangın nedenli felaketler meydana gelmiş ve buna karşılık olarak önlemler alınmıştır. Uçaklarda yangın çıkma ihtimali yüksek üç kritik bölge bulunmaktadır. Birincisi motor bölümüdür. Çünkü bu bölgede en ufak bir yakıt kaçağı yangın çıkması için yeterli olacaktır. İkinci bölge ise tutuşabilir sıvı hatlarının (yakıt, hidrolik gibi ) ve yakıt tanklarının –özellikle Center Tank- bulunduğu alanlardır. Üçüncü bölge ise kargo bölümleri, tuvaletler ve sistem bilgisayarlarını barındıran Aviyonik kompartımandır.
Uçaklardaki yangın koruma sisteminden bahsederken bu sistemi iki ana başlık altında değerlendirebiliriz.
- Yangın algılama sistemi
- Yangın söndürme sistemi
Yangın Algılama Sistemi
Uçakta yüksek sıcaklık veya yangın meydana gelmesi durumunda uçuş ekibini uyarmak amacıyla kullanılır. Yüksek sıcaklık algılama ve duman dedektörlerinden oluşur. Yüksek sıcaklık algılama dedektörleri uçakta motor, APU, iniş takımı yuvası ve pnömatik sistem borularında; duman dedektörleri ise kargo, tuvaletler ve aviyonik kompartımanında bulunur.
Yangın Söndürme Sistemi
Yanmanın meydana gelebilmesi için yanabilen bir maddenin tutuşma sıcaklığında oksijen ile temas etmesi gerekir. Yani, yanma için elimizde yanabilir madde, oksijen, tutuşma sıcaklığı olması gerekir. Yangının söndürülebilmesi için bu üç etmenden en az birinin ortadan kaldırılması gerekir. Oluşan yangının en etkili şekilde söndürülebilmesi için önce o yangının sınıfının bilinmesi gerekir.
Yangın Sınıfları
- A sınıfı yangın; kağıt, odun gibi katı maddelerin yangını
- B sınıfı yangın; yakıt, hidrolik gibi sıvı maddelerin yangını
- C sınıfı yangın; metan, propan gibi gazların yangını
- D sınıfı yangın; magnezyum gibi metallerin yangını
Uçakta Yangın Tipleri
- Yolcu kabini, tuvaletler, kokpit gibi yerlerde A tipi yangın
- Motor, APU gibi yerlerde B tipi yangın
- Kargo kompartımanında A,B,C tipi yangın
- Lastik ile fren ünitesinde ve A,B,C sınıfı yangınların söndürülemediği yerlerde D tipi yangın olarak meydana gelir.
Uçaklarda Meydana Gelen Yangınların Söndürülmesi
- Su; A tipi yangınlar için kullanılır
- Halon gazı; B, C tipi yangınlar ve A tipi yangınların başlangıç aşamasında kullanılabilir
- Kimyasal tozlar ise; bütün yangın çeşitlerini söndürmede kullanılabilir.
Otomatik yangın söndürme sistemleri
Uçaklarda çıkan kimi yangınlara uçuş görevlileri taşınabilir yangın söndürücülerle müdahale edebildiği gibi uçuş görevlilerinin ulaşamayacağı motor, APU ve C tipi kargo kompartımanlarında* otomatik yangın söndürme sistemi bulunmaktadır. Otomatik yangın söndürme sisteminde kullanılan yangın tüplerinin içerisinde Halon 1301 gazı sıvı olarak bulunmakta ve ayrıca yangın tüplerinin içerisinde 600 psi basınç değerinde nitrojen gazı deşarjın tamamen gerçekleşmesini sağlamak amacıyla bulunmaktadır.
Uçaklarda oluşabilecek yangından en etkili şekilde korunmada yangın sınıflarının bilinmesinin yanı sıra; öncelikle yangın algılama ve yangın söndürme sisteminin olması kritik bir önem taşır.
Otomatik yangın söndürme sistemlerinde bulunan yangın söndürme tüpleri, kullanıldığı uçak tipi ve kullanıldığı yere göre farklı sayı ve boyutta bulunmaktadır. Motorlarda ve kargolarda kullanılan yangın söndürme tüpleri yangın anında manuel olarak, APU’da bulunan yangın tüpleri ise hem manuel hem de otomatik olarak patlatılabilmektedir. İçerdiği halon gazıyla ortamdaki oksijeni emerek yangın oluşması için gerekli olan üç bacaktan birini kıracaktır.
(*): C sınıfı kargo kompartımanları; uçuş esnasında girilemeyen kargo kompartımanlarıdır.