Uçaklarda Korozyon Hasarı yazı dizimizin ilk bölümünde; Korozyon tanımını, oluşum sebeplerini ve çeşitlerini anlatmıştık. İkinci bölümde ise kısaca korozyonun uzaklaştırılması, dereceleri, koruma ve korunma yöntemleri, korozyonun renk görünümleri, korozyon hasarında yapılması/yapılmaması gerekenler ve kontrol yöntemlerini anlatacağız.
Korozyonun Uzaklaştırılması (Blending Out):
Tespit edilen korozyonun tamamı tekrar oluşmasını önlemek için uzaklaştırılmak zorundadır. Korozyon uzaklaştırıldıktan sonra, düzlenen bölgedeki stres birikimi en az düzeyde olmalıdır. Korozyonu uzaklaştırırken önemli gereksinimler ve şekildeki adımlar aşağıda kısaca açıklanmıştır.
Korozyon uzaklaştırılırken:
- Bütün pürüzlü ve keskin yüzeyler yok edilmeli. Düzleme şekli uçak gövdesinin (fuselage) boylamasına, kanat ve yatay stablizer boyunca (spanwise) yapılmalı ve elips şeklinde olmalı.
- Elipsin yüzeyi pürüzsüs ve dalgasız olamalı, genişliği derinliğin en az 40 katı olmalı.
- Korozyonlu bölgedeki etkilenmiş bütün bağlantı elemanları (fasteners) sökülmelidir.
- Aluminyum alaşımlı yapılarda korozyonlu bölgede farklı metal (çelik, titanyum gibi) bağlantı elemanları var ise kesinlikle sökülmeden korozyon temizliğine başlanmamalıdır aksi takdirde temizleme esnasında çıkan farklı metal parçacıkları yüzeye yapışarak ileride tekrar korozyon oluşumuna neden olur.
- Korozyon uzaklaştırma işleminde prosedürlere uygun aşındırıcılar ve metodlar kullanılmalıdır. Örnek referans olarak; Boeing: CPM (Corrossion Prevension Manuel), Airbus 320 SRM (Structural Repair Manuel) 51-22-00 ve 51-74-00
- Korozyon uzaklaştırıldıktan sonra malzemenin yüzey düzgünlük ve pürüzsüzlük hassasiyeti mümkün olduğunca hassas değerlerde olmalıdır. RA (Roughness Average) Yüzey Düzgünlük değerlerine Boeing 737-800 SRM 51-20-13, Airbus A320 SRM 51-73-00’den ulaşabilirsiniz.
- Korozyon uzaklaştırıldıktan sonra güncel prosedürlere göre limitler değerlendirilmelidir.
Korozyonun Derecesi (Degree of Corrosion):
Malzemede oluşan korozyonun derinlik miktarı derecesini belirler. Malzeme yüzeyinde oluşan korozyonun derinlik miktarını belirlemek için önce korozyon hasarını tamamen uzaklaştırmak (blend out) gereklidir. Alınan miktar korozyonun derecesini belirler. Üç guruba ayrılır; Şekil:13
1- Hafif (Light-Mild) korozyon: Malzeme yüzeyinin renk değiştirmesi veya küçük çurcukların (pitting) oluşması. Hafif korozyonda en fazla derinlik 0,001 inc (0,025 mm) dir.
2- Orta (Moderate) korozyon: Malzeme yüzeyinin kabarması, pullanması veya derin çurcukların oluşması. Orta korozyonda en fazla derinlik 0,010 inch (0,25 mm) ye kadardır.
3- Ağır (Severe) korozyon: Malzemede ağır kabarmalar, pullanmalar ve yapraklanmalar oluşur. Ağır korozyonda derinlik 0,010 inch (0,25 mm) nin çok daha üzerindedir.
Korozyondan Korunma Yöntemleri (Surface Protection):
Uçaklarda kulanılan metal malzemelerdeki hasarları (corrosıon, scratch, nick, gouge, fretting,.. vb) uzaklaştırdıktan sonra güncel dökümanlara ve prosedürlere uygun olarak koruma yapmak çok önemlidir. Şekil: 16
1- İnorganik Koruma (Pretreatment): CAA (Chromic Asidic Anodizing), SAA (Sulfiric Asidic Anodizing), CCA (Chemical Conversion Coating veya Alodine), Electro plating (Cadmium Plate, Chrome Plate, Nickel Sulfamate Plate, Zinc-Nickel Plate,.. gibi). Ön işlem korumalar Primer uygulamadan önce uygulanır. Amacı: Metal malzemenin yüzey tanecik yapısında yaklaşık 0.00001-0.0005 inch kadar tabaka oluşturarak havayla temasını engeller ayrıca uygulanacak olan organik korumaların yüzeye daha iyi yapışmasını sağlar.
2- Organik Koruma: Primer, Wash Primer, Polyurethan Topcoating,.. gibi. Pretreatment tan sonra uygulanır malzemeye yapışarak iyi bir koruma sağlar. Şekil: 14
3- Corrosion Inhibiting Compound veya Water Repellent Coating: Dinitrol, LPS,.. gibi. Pretreatment ve Primer den sonra uçakların iç yapılarına uygulanır (Cabin ,Cargo, İniş takım yuvası, kuyruk konisi,.. gibi). Malzeme yüzeyindeki boşlukları doldurarak havayla ve suyla temasını engeller. Çok etkili bir korozyon engelleyici özelliğe sahiptir. Şekil:15
4- Sealant: Sealantlar çok önemli korozyon önleme ve korozyondan koruma özelliklerine sahiptirler. Örneğin: Sızdırmazlık, Aerodinamik düzgünlük, Athesive (yapıştırma), Leveling (seviyeleme), Filling (dolgu), Protection (koruma), Isıya karşı dayanıklılık,..
Metal Malzemelerde Korozyonun Renk Görünümleri:
1- Aluminyum Alaşımlar: Beyaz veya Gri toz birikimleri
2- Magnezyum Alaşımlar: Beyaz toz birikimleri
3- Çelik Alaşımlar: Kırmızımsı, Kahverengi veya Siyahımsı toz birikimleri
4- Nikel Alaşımlar: Yeşil tortular.
5- Bakır Alaşımlar: Mavi veya Mavi-Yeşilimsi toz birikimleri
6- Titanyum: Yüksek korozyon dayanım özelliğine sahiptir.
Uçakları Korozyondan Koruma, Önleme ve Control Altında Almak İçin Yapılması ve Yapılmaması Gerekenler:
Yapılması Gerekenler (Be Sure to Do):
- İyi bir eğitim ve tecrübeye sahip olmak.
- Planlı bakımlarda kontrolleri (Inspections) gerektiği gibi yapmak.
- Planlı bakımlarda uçakların düzenli olarak yıkanması.
- Drain portların ve kanallarının temiz tutulması.
- Kimyasal dökülmeler ve kaçaklar (civa, asit, sirke, hidrolik vb gibi...) derhal temizlenmeli.
- Planlı bakımlarda korozyon engelleyicilerin (dinitrol, LPS gibi) kontrol edilip tekrar uygulanması.
- Hasarlanmış yüzey korumalarının (surface protection) tespit edilip tamir edilmesi.
- Planlı bakımlarda yağlamaların, temizliklerin düzenli yapılması.
- Korozyon tespit edildiğinde hemen müdahele edilmesi.
- Uygun malzeme, ekipman ve teknik dökümanların kullanılması.
- Tespit edilen korozyonun tamamen uzaklaştırılması.
Yapılmaması Gerekenler (Be Sure not to Do):
- Korozyon tespit edildiğinde korkuya ve endişeye kapınılması.
- Limit dışına çıkarım endişesiyle korozyonun tamamen temizliğinin yapılmaması.
- Tespit edilen korozyonun üzeri boya ile kapatılması.
- Orjinal Üretici Ekipmanlarının (OEM) kullanılmaması.
- Tespit edilen korozyonun görmezden gelinmesi.
Kontrol Yöntemleri (Inspectıon Methods)
Bu Kontrol metodları Genel görsel kontrol (GVI General Visual Inspection), Detaylı görsel kontrol (DVI Detail Visual Inspection) ve Özel kontrol (NDT Nondesrective Test) olarak 3’e ayrılır.
* GVI (General Visual Inspection); uçağın, parçanın veya bir bölgenin görsel olarak dokunma mesafesinde kontrol edilmesidir. Bu yöntemde gün ışığı veya hangar aydınlatması yeterlidir ayrıca kolaylık amaçlı ayna, elfeneri ve ulaşım için merdiven, sehpa gibi araçlar kullanılabilir. Kontrol yaparken temas mesafesinde hasar veya hasarlar gözle açık bir şekilde tespit edilebiliyorsa detaylı temizliğe gerek yoktur aksi durumda temizlik şarttır.
* DVI (Detail Visual Inspection); Detaylı kontrol yöntemidir. Kontrol bölgesi için aydınlatma çok iyi olmalıdır, çok iyi temizlik gereklidir, gerekli ulaşım için sehpa, merdiven, platform kullanır, yardım amaçlı mercek, baraskop, ölçüm aleti, el feneri, video kamera vb kullanılabilir.
* NDT (Nondesrective Test); bu muayene metoduyla; yüzey ve yüzeyaltı çatlakların, korozyonların, malzemelerin katmanlarının veya yapışma ayrılmalarının tespitinde, malzeme kalınlıklarının tespitinde kullanılır. Başlıca NDT çeşitleri:
1- EDDY CURRENT: Yüzey ve yüzeyaltı çatlakların tespiti ve metallerin iletkenliklerini belirlemede. Eddy Current 3 e ayrılır;
- A) HFEC (Hihg Frequency Eddy Current): Yüzey çatlaklarının tespitinde.
- B) MFEC (Medium Frequency Eddy Current): Yüzeyaltı ilk katmandaki çatlakların tespitinde.
- C) LFEC (Low Frequency Eddy Current): Yüzeyaltı çatlaklarının ve korozyonların tespitinde.
2- ULTRASONIC: Yüksek akımlı ses dalgalarıyla Metal ve Komposit malzemelerdeki yüzey ve yüzeyaltı hasarların (cracks, porosity, delamination veya disbonds, corrosion vb) tespitinde. Metal malzemelerde kalınlık ölçmede. Şekil:18
3- RADIOGRAPHY (X-Ray): Geniş alanlı Metal ve Komposit malzemelerdeki çatlak, korozyon, ayrılma, sıvı birikiminin tespitinde kullanılır.
4- TAP TEST: Komposit yapılarda Delamination veya Disbondinglerin tespitinde kullanılır. Şekil: 19
5- PENETRANT: Özel bir sıvı yöntemiyle metal malzemelerde Yüzey çatlaklarının tespitinde kullanılır. Şekil: 20
6- MAGNETIC PARTICLE: Manyetik (mıknatıslanma) özellikli metallerin yüzey çatlaklarının tespitinde kullanılır. Şekil: 21
7- THERMOGRAPHY: Kızılötesi kamera yardımıyla Metal ve Komposit malzemelerdeki korozyon, ayrılma, sıvı birikiminin tespitinde kullanılır. Şekil: 22
Bilgi: UTED dergisinin Kasım 2015 sayısında Uçaklardaki hasar çeşitleri anlatılmıştır.