Batıdan uçak ve uçak parçası alımından umudunu kesen Rusya, çareyi yeni dizayn ettiği “Superjet ve “MS-21” jet motorlu yolcu uçaklarının motor dahil tüm sistemlerini yerlileştirmekte ve batı yolcu uçaklarını aldığı için üretimini aksattığı yerli malı “Iljushin Il-114 turboprop” motorlu pervaneli yolcu uçağı, jet motorlu yolcu uçağı Boeing 757 benzeri Tu-214 yolcu uçağı ve geniş gövde, dört motorlu “Iljushin Il-96” yolcu uçağı üretimlerini arttırmakta buldu.
T ürkiye’de havacılık endüstrisi söylemini domine eden bir görüş; Birinci ve İkinci Dünya Savaşı arasındaki dönemde oluşturulmaya çalışılan uçak üretimi kabiliyetinin İkinci Dünya Savaşı’nın bitiminde, ABD tarafından hibe olarak verilen savaş ve yolcu uçakları nedeniyle sonlandığını ifade eder. Bu ifade, daha sonra “İşte bu şekilde havacılığımızı bitirdiler” feryadına dönüşür.
Olayın kendisi tespit olarak doğru olsa da ABD’nin Türkiye Cumhuriyeti’ne çok sayıda son teknoloji uçak vermesinin sebebinin Türkiye’de uçak üretimini engellemek olduğunu iddia etmek çok ağır olacaktır. Türkiye Cumhuriyeti, İkinci Cihan Harbi’ne katılmamış olsa da sınırlarını korumak için seferberlik ilan etti ve çok sayıda kişiyi askere aldı. Hem altı yıl süren savaş boyunca bu büyük ordunun ihtiyaçlarının karşılanması hem de savaş süresince zaten sınırlı olan kaynakların silah alımına harcanması nedeni ile uçak imalatı ihmal edildi.
Savaşın sonrasında, ABD’nin Almanya’ya karşı destek verdiği Sovyetler Birliği’nin Avrupa’da işgal ettiği ülkeleri terk etmemesi ve buralara komünist rejimini ihraç etmesi, ABD’yi Türkiye Cumhuriyeti ile müttefiklik ilişkisi kurmaya sevk etti. Bu şekilde hem Türk Hava Kuvvetleri’ne çok sayıda savaş, nakliye ve eğitim uçağı hem de Türk sivil hava taşımacılığına çok sayıda modern yolcu uçağı kazandırılmış oldu. Elbette bu modern uçaklar, Türkiye’de uçak imalatının yerine uçak bakımına ağırlık verilmesine neden oldu.
Sovyetler Birliği’ni takip eden Rusya’nın hikayesi de bu hikâyenin biraz değişik bir versiyonu. Sovyetler Birliği’ndeki havacılık endüstrisinin köklü bir geçmişi var. Buna ilave olarak İkinci Dünya Savaşı sırasında ABD’den Sovyetler Birliği’ne Almanya’ya karşı savaşta kullanmaları için çok sayıda uçak da hibe edilmiş. Sovyetler Birliği, uçak üretim kapasitesi ile dünyada en çok sayıda üretilen uçakların listesinde de üretici olarak yer alıyor.
Örneğin 1941 ile 1945 yılları arasında, “İljushin Il-2” havadan yere saldırı uçağından 36 bin 183 adet üretilmiştir. Bu uçağın geliştirilmiş modeli “Il-10” ile birlikte toplam üretim sayısı 42 bin 330 adettir. Bu rakam, bu savaş uçağını ABD’nin sivil “Cessna 172” uçağı ve İkinci Dünya Savaşı’nın Alman savaş uçağı “Messerschmitt Bf-109” ile birlikte dünyanın en çok sayıda üretilmiş uçağı yapmaktadır.
Il-2 uçağının çok sayıda üretilmesi ve savaşta çok sayıda kullanılması ona çok sayıda isim takılmasına neden olmuştur. “Sturmovik” ismi Rusça’da “Fırtına Kuşu” anlamına gelip, zırhlı havadan yere saldırı uçakları için genel kullanılan bir isim olduğu halde İngilizler tarafından özellikle Il-2 uçağı için kullanılmıştır. Uçağa ayrıca “Küçük İljushin” anlamına gelen “Iljusha”, “uçan tank”, “uçan piyade” ve “kambur” isimleri de takılmıştır. Savaş sonrasında NATO raporlarında bu uçak için “havlayan” kod ismi kullanılmıştır. Savaş sırasında Hitler’in işgal ordularının Moskova’ya yaklaşması üzerine bu bölgede bulunan uçak fabrikaları Ural Dağları’na taşınmış ve üretim kesintiye uğramıştı. Sovyet diktatörü Stalin, uçak fabrikalarının tekrar üretime başlaması için gönderdiği mektup ile fabrika yöneticilerini “Ülkemizi ve kızıl orduyu yarı yolda bıraktınız. Il-2 uçağının üretimine hangi cesaret ile halen başlamadınız? Ordumuzun soluduğu hava ve yediği ekmek kadar Il-2 uçaklarına ihtiyacı var. Ben sizin yerinizde olsam devletin sabrını test etmem ve bir an önce çok sayıda Il-2 üretirim. Bu size son uyarımdır” şeklinde üretime hemen başlamaları için motive ediyordu. Gaddarlığı ile bilinen Stalin’in uyarısı işe yaramış ve Il-2 üretim hızı eski hızını dahi geçmiştir.
İlk uçuşunu 1927 yılında yapan “Polikarpov Po-2” uçağından ise 30 bin adet üretildiği tahmin edilmektedir. “Kukuruznik” takma ismi verilen bu uçağın NATO raporlarındaki kod ismi “Katır” idi.
Uçak, eğitim uçağı olarak üretilmiş olsa da karmaşık olmayan ve sağlam yapısı ile hafif saldırı uçağı, keşif uçağı, psikolojik saldırı uçağı ve askeri amaçlı yolcu taşıma uçağı olarak savaş sırasında çok yaygın olarak kullanılmıştır.
Rusların yine rekor sayıda ürettikleri başka bir uçak ise “Antonov An-2” uçağıdır. Bu uçaktan 1947 ile 2001 arasında 54 yıl süresince 18 bin adetten fazla üretilmiştir. An-2 uçağı, temelde bir zirai ilaçlama uçağı olsa da kısa piste inip kalkabilmesi, uçuş kararlılığı ve dayanıklılığı onu çok farklı amaçlarla kullanılan bir uçak yapmıştı.
12 yolcu kapasitesi olan “An-2” uçağı bu nedenle hava ambulans uçağı, orman yangını söndürme uçağı, iniş takımı yerine dubalar takılarak deniz uçağı, hafif silahlı olarak paraşütçü indirme uçağı ve askeri amaçlı yolcu ve yük taşıma uçağı olarak yaygın kullanım bulmuştur.
Dünyada en çok sayıda üretilmiş olan jet motorlu savaş uçağı da “Mikoyan-Gurevich MiG-15” savaş uçağıdır. İlk uçuşunu 1947 yılında yapan bu uçaktan Sovyetler Birliği’nde 13 bin 130 adet lisans ile dış ülkelerde de 4 bin 180 adet üretilmiştir.
Sovyetler Birliği, Sovyet müttefikleri, Demirperde ülkeleri ve Çin tarafından yaygın olarak kullanılan uçağın NATO raporlarındaki kod ismi “Fagot” idi.
Askeri amaçlı hava aracı yapımında bu kadar ileri gitmiş olan ve uzay teknolojisinde de ABD ile başa güreşen Sovyetler Birliği, elbette yolcu uçakları da yapıyordu. Süpersonik yolcu uçağı Concorde’a ikiz kardeşiymiş gibi benzeyen süpersonik yolcu uçağı “Tupolev Tu-144”, saatte 2500 kilometre hızı ile ses hızının iki katından fazla hız yapmaktaydı.
Concorde’a olan benzerliği nedeni ile Batılılar’ın “Konkordski” (Rus Konkordu) adını taktıkları uçak aslında ilk uçuşunu Concorde’tan iki ay önce yapmıştı. Sovyetler’i havacılık yarışında bir adam öne geçiren uçağın parlayan yıldızı maalesef 1973 yılında katıldığı Paris’teki Air Show’da yaptığı gösteri uçuşu sırasında düşmesi ile söndü. Bu kazada uçakta bulunan altı mürettebat ve yerde bulunan sekiz kişi yaşamını kaybetti.
Buna rağmen uçak 1977 yılında ticari olarak yolcu taşımaya başladı. 1983 yılına kadar kargo uçağı olarak da görev yapan uçak, daha sonra Rus Buran uzay mekiği pilotlarının eğitiminde kullanıldı. Soğuk savaşın bitmesi ile ABD uzay kurumu NASA tarafından Ruslar’dan satın alınan bir Tu-144 uçağı, süpersonik uçuş araştırmalarında kullanıldı. Bu uçak 1999 yılına kadar görev yaptı.
Sovyetler Birliği döneminde Boeing, Douglas, Lockheed, McDonnell Douglas gibi Amerikalı üreticilerin veya İngiliz, Fransız uçak üreticilerinin yolcu uçaklarının kullanılması söz konusu değildi. Sovyetler Birliği’nin kendi ürettiği yolcu ve nakliye uçakları vardı.
Yukarıda İljushin firmasının ürettiği “Iljushin Il-86” modeli dört jet motorlu geniş gövde uçağının fotoğrafı görülüyor.
Bu uçaktan 106 adet üretilmiştir. Bu uçaktan daha sonra “Iljushin Il-96” modeli dört jet motorlu geniş gövde uçağı geliştirilmiştir. Il-96 uçağının özel modelleri Rusya liderleri Putin ve Medvedev tarafından VIP uçağı olarak da kullanılmaktadır.
Tupolev firmasının ve Iljushin firmasının üretmiş olduğu çok sayıda yolcu uçağı modelinin yanı sıra Yakovlev firmasının da ürettiği yolcu uçakları da vardır.
Sadece yolcu uçakları üretiminde değil, kargo uçakları üretiminde de Sovyetler Birliği başarılı bir geçmişe sahiptir. Sovyetler Birliği döneminde Antonov Uçak Fabrikası tarafından geliştirilen “An-225 Mrya” adlı ağır nakliye uçağı, 640 tonluk kalkış ağırlığı ile günümüze kadar yapılmış en ağır uçak ve operasyonel hizmete girmiş en büyük kanat açıklığına sahip uçak rekorlarını elinde tutmaktaydı.
Mihail Gorbaçov ismi ile bütünleşen “Perestroyka” ve “Glasnost” kavramları 1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılması ile sonuçlandı. Avrupa ve ABD artık Batı ülkeleri ile hem siyasi hem de ticari ilişkilerini arttırmak isteyen Rusya’ya ve eski Doğu Bloku ülkelerine havacılıkta önemli bir engel çıkarttı. Rus yapımı yolcu uçakları kullanan bu ülkelerin havayolu firmalarına, kullandıkları uçakların çevre kirliliği ve gürültü kirliliğine yol açtığı için Batılı ülke havalimanlarına iniş kalkış yapamayacakları bildirildi.
Dolayısıyla Batı ile sıkı ilişkiler geliştirmeye çalışan bu ülkeler, ABD, Avrupa ya da Kanada yapımı yolcu ve kargo uçaklarını satın almaya zorlandı. Bu şekilde Rusya ve diğer eski Doğu Bloku ülkelerinin filoları Boeing ya da Airbus uçak modelleri ile dolmaya başladı.
İş öyle bir hal aldı ki Rusya, Batılı uçak sistem üreticilerinin ürünlerini kullanan ama Rus markası olup Rusya’da üretilen yolcu uçağı projesi geliştirdi. “Sukhoi Superjet” yolcu uçağı, Batı imalatı sistem ürünlerini kullandığı için kendisine pazar olarak hem Rusya’yı hem de Batılı ülkeleri hedeflemişti.
Sukhoi Superjet yolcu uçağında Fransız Snecma firmasının jet motorları, Fransız Thales firmasının aviyonik sistemleri, İngiliz Messier-Bugatti-Dowty firmasının iniş takımları, Honeywell firmasının APU’su, Fransız Intertechnique firmasının yakıt sistemleri, ABD’li Parker Hannifin firmasının hidrolik sistemleri ve ABD’li B/E Aerospace firmasının kabin içi ekipmanları kullanılıyordu.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesi ile Batılı ülkelerin Rusya’ya uyguladığı ağır ambargo, hava araçlarını ve hava araçlarının malzemelerini de kapsıyor.
Rusya’nın içine düşmüş olduğu durumda, bayrak taşıyıcı havayolu firması dahil olmak üzere Rus havayolu firmalarının taşımış olduğu toplam yolcu sayısının yüzde 95’i halen ABD ya da Avrupa yapımı yolcu uçakları ile taşınıyor. Rusya, Batılı ülkelerin uyguladığı ambargodan dolayı bu uçakların bakımı için gereken malzemenin temin edilmesinde zorlanıyor. Batı’dan yeni uçak alamıyor. Batı malzemesi ile imal etmeye giriştiği yolcu uçaklarını da imal edemiyor.
Batı’dan uçak ve uçak parçası alımından umudunu kesen Rusya, çareyi yeni dizayn ettiği Superjet ve MS-21 jet motorlu yolcu uçaklarının motor dahil tüm sistemlerini yerlileştirmekte ve Batı yolcu uçaklarını aldığı için üretimini aksattığı yerli malı “Iljushin Il-114” turboprop motorlu pervaneli yolcu uçağını, jet motorlu yolcu uçağı Boeing 757 benzeri “Tu-214” yolcu uçağını ve geniş gövde, dört motorlu “Iljushin Il-96” yolcu uçağının üretimlerini arttırmakta buldu.
Rusya, 2030 yılına kadar 142 adet yerli malı “Superjet”, 270 adet yerli malı “MS-21”, 70 adet turboprop “Iljushin Il-114”, 70 adet “Tupolev Tu-214” ve 12 adet geniş gövde “Iljushin Il-96” üretmeyi hedefliyor.