Pan American Airways'ın kurucusu
Juan Terry Trıppe’nin hayatı

 

Önce B707, sonra B747’lerle hergün New York’tan başlamak ve bitirmek üzere, birisi doğudan batıya, diğeri batıdan doğuya dünyamızın çevresinde muntazam uçuşlar yapan, zamanın en büyük havayollarından biri olan Pan American World Airways'i (Pan Am) kuran bir havacıyı siz okuyucularıma tanıtmak istedim.

 

Juan Terry Trippe, 27 Haziran 1899’da ABD New Jersey’de doğdu. İlk adı “Juan” olduğu için herkes onun İspanyol asıllı olduğunu sanıyordu. Ancak, ailesi 1663’te İngiltere’den ABD Maryland’e gelmişti. Trippe, ilk iki adını büyük amcasının çok sevdiği  Venezüela’lı karısı Juanita Terry’den almıştı. Trippe, liseyi bitirdiğinde Yale Üniversitesi’ne kaydoldu. Ancak ABD,  2 Nisan 1917’de Birinci Dünya Savaşı’na girince ABD Donanması’nda pilot olmak için üniversiteden ayrıldı. Trippe, pilot eğitimini 19 yaşındayken, Haziran 1918'de  bitirdi. Ancak, savaş 5 ay sonra sona erince, donanma pilotu olarak savaşa katılmadı. Donanmadan ayrılan Trippe, üniversite eğitimini tamamlamak için tekrar Yale’e döndü. YTrippe, Yale'deyken gizli “Skull and Bones” Cemiyeti’nin bir üyesi oldu ve 1920’de Ulusal Üniversiteler Arası Uçuş Derneği’nin saymanlığını yaptı. Yale'den mezun olduktan hemen sonra Trippe, New York'taki  Wall Street’te bir iş buldu ama kısa süre sonra sıkıldı ve Long Island’da yaşayan zengin insanlar için bir hava taksi hizmeti başlatmaya karar verdi. Trippe, kurduğu Long Island Airways’in finansmanına yardımcı olmaları için Yale’deki sınıf arkadaşlarından bazılarını kurduğu havayolu şirketinin hisselerinden satın almaya ikna etti. Long Island Airways, 2 yıl hizmet verdikten sonra 1925'te kapandı.

Bunun üzerine dikkatini Karayipler’e çeviren Trippe, Florida’ya gitti ve Aviation Corporation of the Americas’ı kurdu. Bu şirketin adı daha sonra Pan American World Airways olacaktı. Şirket, 19 Ekim 1927’de ilk uçuşunu Florida-Key West’ten Küba-Havana’ya yaptı. Trippe, Küba’ya uçuşlar için Dominik Cumhuriyeti’ndeki West Indian Aerial Express’ten bir Fairchild FC-2 deniz uçağı kiralamıştı. 1928'de şirket adını Pan American Airways’e dönüştürdü.

Pan Am, Pasifik Okyanusu’nu geçen ilk havayolu oldu

Asya’daki havacılık fırsatlarını gören Trippe, bu defa Çin Cumhuriyeti’nde yurtiçi hava hizmeti sağlamak için China National Aviation Corporation’ı (CNAC) 1 Nisan 1931'de satın aldı. Ayrıca Grace Shipping Company’ye dâhil oldu ve Pan Am, Pasifik Okyanusu’nu geçen ilk havayolu oldu.  İkinci Dünya Savaşı boyunca Pan Am, küresel varlığını genişleterek büyümeye devam etti. Pan Am başkanı olarak görev yaptığı süre boyunca Trippe, havayolu endüstrisindeki yeniliklerden sorumluydu. Hava yolculuğunun sadece zenginlere değil, herkese açık olması gerektiğine gerçek anlamda inanan Trippe, Turist Sınıfı (Tourist Class) yaratan fikriyle de bilinir. Ayrıca Trippe, Pan Am’ın “Inter Continental Hotels” grubunu kurma kararının arkasındaki itici güçtür.

Pan Am dışındaki diğer havayolları “Jet Age”e katılma konusunda isteksiz durarak, turboprop uçaklarda kalmayı tercih ediyorlardı. Trippe ise jetlerin havacılıkta büyük geleceği olduğuna inanıyordu ve 1955’te Boeing’e 20 adet B707 ve Douglas’a 25 adet DC-8 siparişi verdi. Trippe’nin bu cesur sipariş hareketi, diğer havayollarını da geç kalmadan jet yolcu uçağı sipariş etmeye zorladı. 26 Ekim 1958’de, Pam Am’ın Boeing 707 ile ilk tarifeli kıtalar arası jet uçuşu, New York F.Kennedy Uluslararası Havalimanı'ndan Paris Le Bourget Havalimanı'na yapıldı. Pan Am, transatlantik uçuşlarda B707‘leri kullanarak, hem uçuş süresini kısaltmayı ve hem de bilet ücretlerini düşürmeyi başardı. B707’lerin reklamı sayılan “Boeing Boeing” isimli Tony Curtis ve Jerry Lewis’in başrollerde yer aldığı çok tutulan bir komedi filmi de çevrilmişti.

Boeing, 747’yi Trippe’in ısrarı sayesinde yaptı

Hava taşımacılığı durmadan geliştiği için B707’den daha büyük gövdeli bir jet uçağına ihtiyaç olduğunu gören Trippe, Los Angeles County Economic Development Corporation ve onun yan kuruluşu olan World Trade Center Los Angeles’ın Başkanı ve İcra Kurulu Başkanı olan Bill Allen’ı ikna ederek, Boeing’den B707 den daha büyük bir uçak yapmasını istedi. İşte Trippe’in bu isteği sonucunda Boeing 747 Jumbo Jet doğdu ve ilk ticari uçuşunu 1970 yılında yaptı.

Pan American World Airways veya kısaca Pan Am, 20. yüzyılın en büyük havayollarından biriydi. Pan American World Airways, 1927’den 4 Aralık 1991’de çöküşüne kadar Amerika Birleşik Devletleri’nin başlıca ve en büyük uluslararası hava taşıyıcısı ve resmi olmayan bayrak taşıyıcısıydı.

Pan Am’ın 103 sefer sayılı uçuşu, Frankfurt, Londra, New York üzerinden Detroit’e uçan ve "Lockerbie Bombalaması" olarak da biliniyor. Pan Am tarafından bir B747 yolcu uçağı ile 21 Aralık 1988’de yapılan Flight 103, bir Libyalının yerleştirdiği bombanın havada infilak etmesi sonucu İskoçya’nın Lockerbie köyü üzerinde patlayan uçuşu. Havada infilak eden uçaktaki 259 kişinin tamamı ve yerdeki 11 kişi de öldü. (243 yolcu + 16 ekip + 11 yerde) İşte bu feci suikast sonrası Pan Am ancak 3 yıl daha yaşayabildi ve 63 yıllık efsane olmuş bir havayolu 1991’de havacılık sahnesinden çekildi.

1953 yılında THY, Devlet Havayolları’nın THY ve DHMİ şeklinde iki ayrı şirket olarak bölündüğünde, ABD’nin en büyük havayolu olan Pan Am’dan modern bir havayolu omurgasını oluşturmak için fikri yardım istedi. Bu istek, Pan Am tarafından memnuniyetle karşılandı ve bu konuda karşılıklı bir sözleşme imzalandı. Pan Am, bazı uzmanlarını İstanbul’a göndererek THY organizasyonun yenilenmesine yararlı katkılarda bulundu. THY Teknik Müdürlüğü’ne de bir uçak bakım uzmanı gelmiş ve Teknik Md. Hüseyin YEĞİN ve yardımcısı Zafer ORBAY ile çalışarak organizasyon için yararlı yönlendirmeler yapmıştı.

Pan Am’ın Atatürk Havalimanı'nda, THY’nın çelik hangarının batısında 20 civarında teknisyeni olan bir bakım organizasyonu vardı. Dünya etrafında tur atan uçakları İstanbul’da mola verdiklerinde bu ekip uçağın periyodik bakımlarını yapar ve Tech Log’da yazılı arızalara düzeltici işlem uygularlardı.

1970’li yılların başında THY, Pan Am’ın filosuna kattığı B747 Jumbo Jetler nedeniyle  kullanımdan çıkardığı, dünya etrafında yüzlerce defa uçmuş, çok yorgun ama faal, B707’lerinden bazılarını, uçakları satın alan bir şirketten kiralamış ve özellikle Avrupa’daki işçilerimizi B707 Charter uçuşları ile taşımaya başlamıştık. Biz uçak teknisyenleri için bunlar “suyu sıkılarak çöpe atılacak limonun posasına su damlatarak limon suyu çıkarmaya çalıştığımız” yoğun emek isteyen uçaklardı. Kira Sözleşmesi’ne göre, Pan Am’ın 5-6 kişilik deneyimli teknisyenleri bizimle birkaç yıl birlikte çalışmış, hem İngilizcemizi geliştirmeye ve hem de B707’lere hızlı bir şekilde adapte olmamızı sağlamışlardı. Bu uçakların Tech Loglarına pilotlar arızayı, biz uçak teknisyenleri de yaptığımız düzeltici işlemleri İngilizce yazmak zorunda kalmıştık. Periyodik Bakımlarını Pan Am’ın bakım programına ve Amerika’dan gönderilen İngilizce yazılı bakım kartlarına göre yapıyorduk ve gerekli yedek parçalar gene Pan Am tarafından temin ediliyordu. Bu yolla, Teknik Havacılık İngilizcesini öğrenmek zorunda kalmıştık.

NOT : THY Teknik Müdür Yardımcılığı yapan Zafer Orbay, 1923 yılında Berlin’de doğmuş, ön adının doğrusu, (kurtuluş savaşımızın zafere ulaşması nedeniyle babası tarafından verilen) Necmüzzafer'dir. 1941-1945 yılları arasında ABD MIT-Massachusetts Institute of Technology’de uçak mühendisliği eğitimi almıştır. THY’ndaki görevinin dışında “Efsane Uçak Mühendisi” ünvanı ile yıllarca İTÜ’de uçak mühendisliği öğretim görevlisi olarak çalışan Zafer Orbay, 28 Aralık 2020 tarihinde 97 yaşında vefat etmiştir. Türk sivil havacılığına büyük katkıları olan bu saygıdeğer büyüğümüzü rahmetle anıyorum.

New York Park Avenue Bulvarı’ndaki Pan Am Tower ofisinde çalışmalarını sürdüren Trippe, 1968’de başkanlık görevinden ayrıldı. Ancak yönetim kurulu toplantılarına katılmaya devam etti. Eylül 1980’de, Trippe bir felç geçirdi ve iyileşti. Ancak iyileşmesinin 6-7 ay sonrasında geçirdiği bir felç, Trippe'nin Nisan 1981'de, 82 yaşında ölmesine neden oldu. Trippe, Brooklyn’deki Green-Wood Mezarlığı’na defnedildi.

Kaynakça:

https://simpleflying.com/juan-trip-pan-am-founder-life-and-times/

Dünden bu güne Türk Hava Yolları