Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı ICAO`ya üye olan her ülke, uluslararası sivil havacılığın bir gereği olarak, kendi hava sahasına özgü havacılık bilgilerini toplamak, değerlendirmek ve gelişen hava seyrüsefer teknolojisine uygun olarak bu hizmeti yürütmek durumundadır.
Hızlı bir gelişme gösteren havacılık sektörümüzde teknolojik gelişme ve değişiklikleri takip ederek, ülkemiz hava sahasında verilen hava seyrüsefer hizmetlerinin kalitesinin arttırılması, sorunsuz ve emniyetli bir şekilde yerine getirilmesi oldukça önemlidir.
Türk hava sahası ve havalimanlarına ilişkin tüm havacılık bilgilerinin, sivil ve askeri havacılık kuruluşlarına, uçuş mürettebatı ve havaalanı kullanıcılarına ICAO ve EUROCONTROL’ün belirlediği uluslararası kurallara göre bildirilmesi esastır. Bu görevi üstelenen birim ise Havacılık Bilgi Servisi ve Uçuş Bilgi Servisi`dir.
1990 yılında Avrupa Sivil Havacılık Konferansı ECAC tarafından en route stratejisi ve Avrupa Hava Trafik Kontrol Harmonizasyon ve Entegrasyon programı ile hava sahasının esnek kullanımı ana madde olarak kabul edilmiştir. Bu program, hava sahalarının sadece sivil veya askeri hava sahası olarak dizayn edilmeyip bir bütün olarak ele alınması gerekliliğine ve günlük ihtiyaçlara uygun olarak esnek kullanımı temeline dayanmaktadır. Programa gore tamamen daimi nitelikte dizayn edilmiş yollardan oluşan mevcut ATS yol şebekesinin, günlük değişen şartlara göre idaresi gündeme gelmiş, Notamla ilan edilen özel durumlar için kapatılması söz konusu olmuştur.
Peki nedir Notam?
"Notice to airman" açılımıyla NOTAM, uçuş harekatı ile ilgili görevlilere herhangi bir çalışma, hizmet, yöntem ya da tehlikenin varlığı ile her türlü değişiklikliklere ait bilgileri zamanında duyurmak için yapılan bir ikaz yayınıdır. Pilotlar, her uçuş öncesinde brifing ofislerinden ya da dispatcherlerden gidecekleri yol ve meydan hakkında yayınlanmış olan bültenleri yani notamları alır, yolların kısıtlayıcı bölümleri uzerinde çalışır, hangi sahaların tahditli olduğu hakkında fikir sahibi olurlar. Ancak burada asıl görev hava trafik kontrolörlerine düşmektedir. Hava trafik kontrolörleri çalışmaya başlamadan önce kendi sorumluluk sahalarını ilgilendiren, o günün yayımlanmış notamlı bölge bilgilerini inceler, trafik idaresini nasıl yapacaklarını bu bilgileri referans alarak önceden planlarlar.
Örneğin kapalı bir pist, arızalı bir seyrüsefer cihazı, havadaki askeri bir tatbikat veya pist civarındaki inşaat çalışmaları notamın konusunu oluşturabilir.
NOTAM metni, ICAO NOTAM formatında belirtilen sıraya uygun tüm bilgileri içermekte olup ICAO kısaltmaları, göstergeler, tanıtmalar, uçak çağrı adları, frekans bilgileriyle tamamlanır. Ülkemizle ilgili NOTAM"lar, Esenboğa Uluslararası NOTAM ofisinden Avrupa Havacılık Bilgi Veritabanı"na (EAD- European AIS Database) gönderilir, bu merkezde değerlendirilir ve en son notamların ilgili adreslere dağıtımı yapılır. Türkiye"de
NOTAM"lar ulusal ve uluslararası notam serileri olmak uzere 2 ayrı kategoride yayınlanmaktadır :
Uluslararası Notam Serileri
Notamlar; A, B, C, D ve S harfleriyle tanımlanan 5 ayrı seri ile uluslararası kullanıcılara dağıtılır.
"A" Serisi NOTAM, genel kurallar, yol seyrüseferi ve haberleşme kolaylıkları, FL245 ve üzerinde yer alan hava sahası kısaltmaları ve aktiviteler ile uluslararası trafiğe açık başlıca havalimanlarına ilişkin tüm bilgileri içerir. Bu bilgiler radyo seyrüsefer yardımcıları, meydana gelmiş cihaz arızaları, tüm yol kolaylıkları ile Ankara ve İstanbul FIR`larını etkileyen tüm seyrüsefer ikazlarından oluşur.
"B" Serisi NOTAM, FL245"in altında yer alan hava saha kısıtlamaları ve aktivitelerine ilişkin bilgilerle, IFR uçuşlarla doğrudan ilgisi olan, Ankara ve İstanbul FIR"ları içindeki ulusal trafiğe açık meydanlara ait bilgileri içerir.
"C" Serisi NOTAM, heliportlar veya yalnızca VFR uçuşlara izin verilen havalimanlarında VFR uçuş usullerine ilişkin bilgileri içerir.
"D" Serisi NOTAM, askeri meydanlarla ilgili değişiklik, yenilik veya seyrüsefer cihazlarına ilişkin bilgilerin İngilizce yayımlandığı NOTAM serisidir.
"S" Serisi (SNOWTAM), meydan harekat sahasında kar, buz, sulu kar veya su birikintisi nedeniyle oluşan tehlikeleri bildiren NOTAM"dır. SNOWTAM her havalimanı tarafından ayrı bir seri numarası ile yayınlanır ve içinde karla mücadele plan bilgilerine detaylıca yer verilir.
Ulusal NOTAM Serileri
Bu NOTAM serileri Türkçe olarak 4 seri halinde yayınlanır. "E" Serisi, kış süresince meydan hareket sahasındaki kar, sulu kar, buz veya su birikintisinin oluşturduğu tehlikeli durumları yurt içindeki kullanıcılara NOTAM formatında duyurmakta kullanılan bir notam serisidir.
"G" Serisi, bu notamlar Türkiye"deki tüm havalimanları, yol, seyrüsefer kolaylıklarını, hava sahası kısıtlamaları ve ikaz bilgilerine ilişkin yenilikleri veya değişiklikleri içermektedir.
"H" Serisi, sadece İstanbul FIR`ı içindeki meydan, seyrüsefer kolaylığı ve bunlarla ilgili değişiklik bilgilerini içerir.
"M" Serisi ise askeri otoriteleri ilgilendiren askeri havaalanları, seyrüsefer kolaylıkları ve bu konuyla ilgili değişiklik bilgilerini içermektedir.
Geçerli NOTAM"ların kontrol listesi aylık olarak hazırlanmakta ve Havacılık Sabit Haberleşme Sistemi AFS (Aeronautical Fixed Service) kanalıyla dağıtılmaktadır.
Bu kontrol listesini takiben posta ile tüm Entegre Havacılık Bilgi Paketi alıcılarına, NOTAM’ların basılı bir özetinin dağıtımı yapılmaktadır. Bu arada son bir gelişme olarak Türkiye hava sahasında yayınlanmış NOTAM’ların anlık olarak harita üzerinde görüntülenmesini sağlayan, DHMI ve Bilgi Teknolojileri Dairesi Başkanlığı tarafından geliştirilen DHMİ AIS PORTAL çalışmalarında son aşamaya gelindiği geçen ay açıklandı. DHMİ NOTAM Servisi, Avrupa Havacılık Bilgi Veritabanı sistemi ile entegre olarak Türkiye ve tüm dünya ülkelerinin güncel NOTAM bilgilerini kullanıma sunuyor.
Ayrıca, Türkiye AIP’sinde yayınlanmış olan hava koridorları, havalimanı bilgileri, seyrüsefer yardımcıları, hava sahaları (FIR, TMA, CTR, PDR vb.) gibi statik havacılık bilgilerinin de harita üzerinde gösterimi gerçekleşiyor. Bu servis; hava sahası kullanıcılarına, internet üzerinden uçuş planı ve ilgili ATS mesajlarını havalimanı Havacılık Bilgi Yönetimi (AIM) ofislerine iletebilme ve yapılan işlemin sonucunu anında öğrenebilme imkanı sağlıyor.
Sistemle Türkiye ve tüm dünya ülkelerinin güncel NOTAM bilgilerinin, yazılı olarak dünyanın herhangi bir yerinden anında tedarik edebilmesi, ülkemiz hava sahasında yayınlanmış NOTAM’ların anlık olarak harita üzerinde görüntülenebilmesi de mümkün oluyor.
Hava sahamızda Notamla sınırlandırılan bölgelerin yani sıra hava trafik kontrolörlerinin çalışırken göz önünde bulundurmaları gereken tehlikeli, yasak ve tahditli sahalar da bulunmaktadır. Tehlikeli Sahalar, içinde trafiklerin uçuşu için belirli zamanlarda tehlikeli faaliyetlerin var olabildiği boyutları belirli bir hava sahasıdır. Tehlikeli sahaların tayini, trafikleri uyarmak veya pilotların hava aracının emniyeti için kendi sorumlulukları ile ilgili tehlikeyi tespit etmek için gereklidir.
Yasak Sahalar, bir devletin karasuları veya arazisi üzerinde, boyutları belirli ve uçuş için yasaklanmış hava sahasıdır. Tahditli Sahalar ise bir devletin karasuları veya arazisi üzerinde, içerisinde hava araçlarının uçuşuna, belirlenmiş, bazı şartlara göre tahditlenmiş boyutları belirli bir hava sahasıdır. Bu tabir belirlenmiş bir hava sahası içindeki sivil hava araçlarının uçuşlarının tamamen yasaklanmayıp ancak belirlenmiş şartlara uyulduğunda yapılabileceği durumlarda kullanılır.
Böylece uçuşun yasaklandığı hava sahası, tespit edilen zamanlar hariç, belirli meteorolojik şartlar dışında yasaklanmış gibi “Tahditli Saha” şeklinde gösterilir. Tüm bu kısıtlar altında, hava sahalarının esnek ve etkin kullanımı da oldukça önemlidir. Artan uçak trafiğine bağlı olarak esnek hava sahası çalışmalarına ülkemizde son zamanlarda ivme kazandırılmıştır.
Türkiye’de yaklaşık yedi noktada esnek hava sahasına geçilmesi konusunda iyileştirme yapılmış, bakanlık bu yıl toplam 290 uçuşa yasak sahanın tek tek analizlerinin yeniden yapılacağını açıklamıştır. Bu şekilde taditli sahaların esnek kullanımıyla mesafelerin kısaltılması yakıtlarda tasarrufa gidilmesi hedeflenmektedir.