Bu ay İstanbul’da Anadolu Yakası’na gaz sağlamak amacı ile 1892 yılında inşa edilmiş olan ve artık müze olarak kullanılan Müze Gazhane’deyim.
Önce tarihine bakalım… 19’uncu yüzyıl sonlarında İstanbul’da 4 tane gazhane vardı. Dolmabahçe, Yedikule, Kuzguncuk ve Kadıköy gazhaneleri. Amaç, İstanbul’un elektrik ihtiyacını karşılamaktı. Önceden 1860’lı yıllardan itibaren Anadolu Yakası’nın aydınlanması Kuzguncuk Gazhanesi’nden sağlanan gaz ile yapılıyordu. Ancak bu gazın yetersiz kalması üzerine yeni bir gazhane yapılması gerekti.
Parisli demir fabrikatörü Mösyö Charles George adına, mühendis Anatoli Barcil ve Osmanlı Devleti adına Şehremini Rıdvan Paşa arasında 28 Temmuz 1891 tarihinde imzalanan sözleşme ile Kadıköy ve Üsküdar ile Anadolu sahilinden Beykoz’a kadar olan bölgenin maden kömüründen elde edilen gaz ile aydınlatılması ve ısıtılması işi, 50 yıl süreyle Mösyö Charles George’a verildi. 1 Ağustos 1891’de mimar ve müteahhit olan Guglielmo Semprini, gazhanenin inşaatına başladı. 1892 yılında da “Üsküdar-Kadıköy Gaz Şirket-i Tenviriyesi” adı ile hizmete girmiştir.
Önceleri “Kurbağalıdere Gazhanesi” ya da “Kadıköy Gazhanesi” olarak anılıyordu. Çünkü Kurbağalıdere yakınında bulunan gazhaneye kömür, dere üzerinden getiriliyordu. Ve raylı sistem ile de gazhaneye alınıyor orada işlenip havagazına dönüştürülüyordu. Sonradan adı “Hasanpaşa Gazhanesi” olmuştur.
Charles George, Kadıköy Gaz Şirketi’ni uzun yıllar işletmiştir. 1924 yılında gazhanenin işletme sözleşmesi 50 yıllığına yenilenmiştir. Aynı yıl George, hükümetle yeni bir anlaşma yaparak Kadıköy ve Üsküdar çevresine elektrik dağıtma imtiyazını almıştır. Ancak 7 yıl sonra bu imtiyaz, İstanbul Elektrik Şirketi’ne devredilmiştir. İstanbul Elektrik Şirketi (dolayısıyla gazhane) 1931 yılında millileştilmiştir. 1945 yılında da İETT’ye devredilmiştir. Günümüzde, tüm gazhaneler, doğalgazın kullanılmaya başlaması ile birlikte işlevsiz kalmıştır. 13 Haziran 1993’te de kapanmıştır. Hasanpaşa Gazhanesi, o tarihten sonra İETT Garajı, kömürlük ve depo olarak kullanılmıştır.
Artık ‘Müze Gazhane’ adı ile yeniden açılan gazhane, çok güzel, çok özgün ve çok modern bir müzeye dönüşmüş durumda. İçinde, ’İklim ve Karikatür Müzesi’, ’Bilim Merkezi’, sergi alanları; birisi 300, diğeri 130 kişilik olmak üzere 2 adet tiyatro salonları, kafeler ve kütüphanelerin yer aldığı 32 bin metrekarelik alan müzeye dönüştürülmüştür.
Hasanpaşa Gazhanesi, 1994 yılında SİT Alanı ilan edilerek Prof. Dr. Afife Batur önderliğinde İTÜ Mimarlık Fakültesi Öğretim üyeleri tarafından projelendirilmiştir. 2014 yılında başlatılan restorasyon çalışmaları 2021 yılında tamamlanmıştır ve 9 Temmuz 2021 günü yeniden bu kez ‘Müze Gazhane’ adı ile açılmıştır. Burada bulunan ve içinde 10 bin kitabı barındıran “Afife Batur Kütüphanesi” oldukça rağbet görüyor.
Müze Gazhane, bir müzeden çok tam donanımlı bir kültür merkezi olarak hizmet vermekte. Bu değişik ve modern müzeyi mutlaka görmenizi öneriyorum; çünkü çok beğeneceksiniz.