1970’li yıllarda birçok hava yolu insan faktörleri eğitimini sadece pilotlar için vermekteydi. Uçuşun ve uçuş emniyetinin kritik faktörü sadece pilot olarak algılanıyordu. Bu eğitimler genel olarak kokpit yönetimi ve aynı zamanda ekip yönetimi, hata ve tehdit yönetimini ya da teknik konularla ilgisi olmayan normal insan faktörlerini içermekteydi. İlerleyen yıllarda ise bu eğitimin içeriği gelişti ve genişletildi. Hata yönetimine dayalı bir yaklaşım ve iletişime odaklanan bir eğitim personele verilmeye başlandı. Havacılık personeline sadece hatayı önlemeye yönelik bir eğitim vermenin yeterli olmayacağı, kaçınılamayacak hatalar karşısında yönetim ve korunma kabiliyetinin kazandırılması gereği ortaya çıktı. Tüm bunların yanında kazaların yalnızca pilotaja bağlı olmadığı 1990’lı yıllarda ortaya çıkmış ve “Human Factor” eğitimi Bakım Personeli için de zorunlu hale getirilmiştir. Bakım personeline verilen insan faktörleri eğitimi sadece bakım kalitesini artırmakla kalmamış aaynı zamanda bakımda yaşanan kazaları, yaralanmaları ve yanlış yapıldığı için maliyetli olan iş tekrarlarını da aza indirgemiştir.

Yaşanan kazaların sebebini bulmak ve gerekli önlemleri almak için kullanılan kaza analiz yöntemlerinden SHELL modelini daha önce incelemiştik. Bu yazıda da daha yeni ve nispeten daha sade bir model olan PEAR modelini inceleyeceğiz. PEAR modeli DR. Michael Maddox ve Dr. Bill Jhonson tarfından bakım odaklı düşünülerek, bakım personeline insan faktörlerini basit ve etkili biçimde anlatabilmek amacıyla geliştirilmiştir. PEAR modeli, 10 yılı aşkın bir süredir bazı JAR/ EASA 145 onaylı kuruluşlarda ve FAA’in insan faktörleri eğitimlerinde kullanılmaktadır.
PEAR modeli insan faktörlerinin dört ana başlık altında incelenmesi gerektiğini söyler. Diğer tekniklere göre daha basit ve anlaşılır bir yapıda tasarlanmıştır. Dört ana başlıktan PEOPLE (İnsan) işi yapan personeli, ENVIRONMENT (Çevre) işin yapıldığı çevreyi (Hangar, Apron, Kabin, Kokpit), ACTIONS (Eylem) yapılan işi, RESOURCES (Kaynaklar) işin yapılması sırasında ihtiyaç duyulan dökümanları temsil eder. Maddeleri tek tek açacak olursak;

-PEOPLE (İNSANLAR): Sistem içindeki insanların tüm kabiliyet ve sınırlarını kapsar. Bu kabiliyet ve sınırlar personelin duyuları ve fiziksel, karakteristik özelliklerinin yanı sıra hafızası, iletişim becerileri, karar verme yeteneği, yönetim ve takım çalışmasına olan yatkınlığını içerir ve inceler. Personel bilişsel, sosyal ve fiziksel durumuna göre uygun tasklarda görevlendirilebilir. Bu uygunluk sadece personelin teknik bilgi becerisine göre değil aynı zamanda yorgunluk, motivasyon, stres gibi insan faktörleri de göz önüne alınarak değerlendirilir.

-ENVIRONMENT (ÇEVRE): Sadece fiziksel çevre değil organizasyonun kendisini de içine alan bir kavramdır. Fiziksel çevre ışık, ısı, gürültü miktarı, günün belirgin fark yaratan saatleri gibi konuları içerir. Gözlem, zaman baskısı, ticari baskılar, emniyet kültürü, ve dış organizasyonel normlar ise organizasyonel faktörleri oluşturur. Organizsaylonel çevre aynı zamanda liderlik ve yönetimsel araçları kullanarak emniyetin pozitif yönde ilerlemesine de katkıda bulunabilir ki asıl istenen ve ideal olan sistemde budur.

-ACTION (EYLEM): Bir bölgede yapılacak işin hata riski fazla ise o bölge için özel yetenek ve bilgi gerekliliklerinin bir listesi olarak açıklanabilir. Birçok Task Card basılır ve bu kartların hepsi barındırdığı risklere göre uygun personele verilerek kişisel bazda bir önlem alınmış olur. Bu liste task kart analizi (JTA) ile birlikte yürütülen süreçlerdir. Bu JTA listeleri task kartların yönetiminde bakım yöneticisine fayda sağlar.

-RESOURCES (KAYNAKLAR): PEAR modelinin en geniş bileşenidir. Bakım personelinin bir task kartı tamamlamak için ihtiyaç duyduğu herşeyi bu kapsama sokabiliriz. Bir işin yapılabilmesi için gerekli olan Tool, Döküman, Koruyucu ekipman gibi somut materyallerin yanında somut olmayan fakat aynı öneme sahip zaman, eğitim, kabiliyetler kaynakları oluşturur.

Bu bağlamda hepimizin zamanın büyük çoğunluğunu geçirdiği çalışma ortamına, çalışma arkadaşları ile olan iletişimine, yapılan işlerdeki farkındalığına dikkat etmesi, gerekmektedir. Nasıl bir organizasyonda çalışırsak çalışalım kişisel farkındalıklar zamanla kurumun kültürünü tamamen değiştirecektir. Aşağıdaki tablolar çalışılan kurumun değerlendirilebilmesi açısından bazı kriterler içermekte. Bu kriterlerin verilmesi değerlendirme sonunda ortaya çıkacak karne doğrultusunda bir yol haritası çizmek açısından önemlidir.

Bireyin kendinde tespit ettiği eksi yönleri düzeltmek için ve doğru yapılan işlerin sürdürülerek bir kurum kültürüne dönüşmesini sağlamak için algı oluşturmak emniyetin olmazsa olmazıdır.

Emniyet konusunda nasıl bir organizasyonel çevrede çalışıyorsunuz?