Hidrolik ikmali nasıl yapılır?
Merhaba kıymetli arkadaşlar, eylül ayı için pratik olarak sizlere “Ticari uçaklara hidrolik sistemin ikmali nasıl yapılır?” konusu hakkında bilgilendirme yapacağım. Hidrolik servis işlemini, AMM referans alınarak kısa ve öz olarak aktaracağım. Örnek olarak; dar gövdeli “B737CL/NG/MAX” serisi uçakları seçtim. Bir sonraki ayın dergisinde ise, geniş gövdeli A330 uçağının hidrolik ikmalini anlatacağım.
B737CL/NG/MAX uçağının kısaca hidrolik sistemini sizlere kısaca tanıtmak istiyorum. B737 serisi uçaklarda üç adet hidrolik sistem bulunur. Bunlara; A, B ve Standby hidrolik sistemleri olarak isim verilmiştir. Motorlardan (engine drive pump) ve elektrik pompaları üzerinden A ve B hidrolik sistemleri basınçlandırabiliyoruz; fakat standby hidrolik sistemini sadece elektrik pompası ile basınçlandırabiliriz. A ve B hidrolik sistemlerinin hem motor hem de elektrik pompa switchleri, baş üstü (over head) panelde bulunan hidrolik sistem panelinden çalıştırılır. Standby hidrolik sistemi ise Uçuş kumandaları (flight control) panelinden çalıştırılır.
Hidrolik sistemleri basınçlandırılmadan önce muhakkak emniyet kurallarına uymamız gerekir. Kısaca basınçlandırma sırasındaki emniyet kurallarına bir göz atalım. Kokpite girdiğimizde öncelikle; hidrolik sistem panelinde (hidrolik basınç vermeyiniz, çalışma var) uçuş kumandalarına hareket verdiğimiz yerlerde uyarı notu var mı? Ayrıca uçuş kumandaları pozisyonları ile kumanda verdiğimiz yerler birbirleriyle aynı pozisyonda mı? Bu durumları mutlaka kontrol etmeliyiz. Örneğin, Slat/Flap lever ile Slat/Flap aynı pozisyonda mı? Eğer farklı pozisyondalar ise hidrolik basıncını verdiğimizde Slat/Flap hareket etmeye başlar. İlgili yerlerde çalışan arkadaşımız varsa, yaralanma veya ölüm ile sonuçlanabilecek bir iş kazası meydana gelebilir. Ki, yaklaşık 8 yıl önce buna benzer bir bakım hatası sebebiyle maalesef bir arkadaşımızın hayatının son bulduğunu hatırlatmak isterim. Peki ikinci adım olarak ne yapmamız gerekir? Hidrolik sistemlere ait depoları (reservoir) kontrol etmemiz gerekir.
Bu bilgiyi verdikten sonra, şimdi de asıl konumuz olan “hidrolik ikmali nasıl yapılır” ile yazıma devam edeyim. Genelde, SKYDROL 500 B-4 tipi yağ fosfat ester esaslı hidrolik sıvısı kullanılır. Fakat LD-4, Chevron-4, Hyjet-V, Monsento-4, Nsa 307-110, BMS3-11 hidrolik sıvıları da kullanılabilir. Uçağa hidrolik ikmali yapmadan, hidrolik sıvı kutusunun daha önceden açılmadığını kontrol etmeliyiz; eğer açık ise kullanmamalıyız. Uçuş kumanda kontrol yüzeyleri nötr, Slat/Flap up, landing gears down, thrust reversers stow (kapalı) ve hidrolik sistemler basınçsız olmalıdır. Hidrolik sıvısının derimize, gözümüze kaçması son derece tehlikelidir. Bu nedenle önlemleri almadan ikmale asla başlamamalıyız. İstem dışı başka bir arkadaşımızın hidrolik elektrik pompalarını çalıştırmaması için ilgili sigortaları çekip (C/B pull), hidrolik panele uyarı notu asmalıyız. Ancak bu koşullarda emniyeti sağlarız. Bunu yaptıktan sonra artık ikmal işlemine başlamak için ana iniş takımı sağ ön (uçağa arkadan öne doğru baktığımızda) duvarında (center fuel tankının sağ arka duvarı) üç pozisyonlu selector valfimiz vardır. A,B ve Close olarak selector valfin üç pozisyonunu kullanarak A hidrolik sistem, B hidrolik sistem ve standby hidrolik reservoir içinde selector valf B konumunda olmalıdır. Eğer basınçlı ikmal yapacaksak 75 PSI fazla basınç vermemeliyiz. Manual (el pompası) veya basınçlı hidrolik ikmali yapacaksak, selector valf kapalı pozisyonda olmamalıdır. Önce hangi hidrolik sistem ikmali yapacaksak, selector valfi ilgili pozisyona getirip ondan sonra manual veya basınçlı ikmale başlamalıyız. Hidrolik ikmali için selector valfin olduğu yerdeki filtrenin girişinde iki bağlantı yeri mevcuttur. Birisi basınçlı ikmal diğeri de el pompası ile yapacağımız bağlantı yeridir. B hidrolik sistem ikmalinde, brake accumulator 2800 PSI dan fazla olmalıdır. Eğer düşükse B hidrolik sistemin ikmali tam yapılmamış olur. B hidrolik sistem ikmalinde önce standby reservoir dolduktan sonra B sistem reservoir ikmali yapılır. İlgili hidrolik sistem deposu (reservoir) üzerinde analog indicator’den veya cockpit’e gidip ilgili yerden yaptığımız hidrolik ikmalinin doğruluğunu kontrol etmeliyiz. Eğer hidrolik ikmali fazla yapılırsa overheat (aşırı ısı) ikazı alırız ve de pnömatik sistem ile reservoirleri basınçlandırdığımız için, pack’lere ve oradan da kabin ile kokpite hidrolik dumanı/kokusu gider. Soluduğumuz hidrolik kokulu hava ise, insan sağlığı için son derece tehlikelidir. Hidrolik ikmalinin son adımı; hidrolik depoları basınçlandırmaktır. Bunun için, APU veya motorların pnömatik sistem havası ya da dışardan bir nitrojen arabası ile de yapabiliriz. Hava basıncı, 45 PSI civarında olmalıdır. Hidrolik ikmalinin doğru olarak tamamlandığına emin olmak için, kokpite gidip A ve B hidrolik elektrik motorlarını çalıştırdıktan ve uçuş kumanda yüzeylerini hareket ettirdikten sonra tekrar hidrolik depolarının doğru seviyede olduğunu kontrol etmeliyiz.
Kısaca B737 serisi uçaklarda hidrolik ikmali (hydraulic servicing) işleminin nasıl yapılacağızn yazmaya çalıştım. Beni takip ettiğiniz ve yazılarımı okuduğunuz için hepinize sevgi ve selamlarımı gönderiyorum.