Hava şehitlerinin anılması amacıyla düzenlenen ilk tören 27 Ocak 1926 tarihinde gerçekleşir. Bu günün seçilmesinin nedeni Balkan Savaşı’ndan itibaren hava kuvvetlerinde yer alan ve Birinci Dünya Savaşı’nın ve Milli Mücadele’nin çeşitli cephelerinde görev alan Binbaşı Fazıl Bey’in şehadet günü olmasıdır. Binbaşı Fazıl Bey 27 Ocak 1923’teki görev uçuşu sırasında şehit olur. Bugün de kutlanan 15 Mayıs tarihi ise 1935 yılında, İzmir’in işgali sırasındaki şehitlerimiz anısına tespit edilir.
Askeri Hava Mecmuası’nın 1 Şubat 1926 tarihli sayısında yayınlanan “27 Kanun-i Sani 1926 Günü” başlıklı yazı ilk anma törenleri hakkında ayrıntılı bilgiler veriyor.
27 Kanun-i Sani 1926…
Yani 27 Ocak 1926. O gün hava şehitlerinin anılması için ilk kez ayrı bir tören düzenlenir. Törenlerle ilgili ayrıntılı bilgi ve birkaç da fotoğraf Askeri Hava Mecmuası’nın 1 Şubat 1926 tarihli sayısında yayınlanır. Yazının girişinde şunlar belirtilir:
“Hava şehitlerimizin ruhlarını takdis için memleketin her tarafından büyük ihtifaller (anma törenleri) yapıldı. Muazzez vatanımızın ismetli (masum) semasını muhafaza uğrunda çalışırken veya dövüşürken ölen arkadaşlarının toprağa değil milletin kalbine gömülmüş olduğunu gören havacılarımız; i’tilâ’ (yukarı rütbelere erişme) yolundaki azim ve kudretlerini, mübarek şehitlerimizin kabirleri önünde tekrar ettikleri antlarıyla takviye ettiler. Askeri Hava Mecmuası, tayyarecilerini sine-i şefkatinde büyüten büyük milletimize, tercüman-ı hissiyat (hislerine tercüman) olarak, arz-ı şükran eyler (teşekkürlerini sunar).”
Türk Hava Kurumu Nizamnamesine göre…
Yazının ilk cümlelerinden anlaşıldığına göre 27 Ocak gününün Hava Şehitleri Günü olması Türk Hava Kurumu’nun esas nizamnamesinde yer alıyor:
“Malumdur ki, milletimizin yüksek ruhundan doğup hava kuvvetlerimize maddi ve manevi yardımlarıyla zahir olan (oluşan) ‘Türk Tayyare Cemiyeti’ Nizamname-i Esasiyesi’nin 37’nci maddesi mucibince (gereğince) her senenin 27 Kanun-i Sani gününü Türkiye Tayyare Şehitlerinin İhtifal Günü olarak kabul etmişti. İşte bu büyük ruh ve duygunun timsali olan muhterem Cemiyet, nizamnamesinde tespit ettiği umdelerden (prensiplerden) birini de bugün yaptı! Hava şehitlerimizin ruhlarını taziz (aziz kılmak) için çok kıymetli tezahürata vesile olan ihtifaller tertip etti. Vatan semalarında pervaz ederken (kanat açarak uçarken) muhtelif sebeplerle düşüp ölen arkadaşlarımızın kabirleri her tarafta ziyaret ve tavaf edildi.”
Resimli Cuma dergisinin 22 Eylül 1927 tarihli 10. sayısında yayınlanan Tayyare Bayramı Ankara kutlamalarıyla ilgili fotoğraf: “Ankara Tayyare Bayramı Balosu muhterem heyet-i tertibiyesi (kıymetli düzenleme heyeti).”
Askeri Hava Mecmuası’nın 1 Şubat 1926 tarihli 26. Sayısında yayınlanan Eskişehir’deki törenlerden bir görüntü: “Ulu sancağımızla mübarek şehitlerimiz selamlanırken.”
Memleketin her tarafındaki anma törenleri…
Yazıda törenlerin memleketin her tarafında gerçekleştiği ve tamamının yazılmasına derginin hacminin yetmeyeceği ifade edilerek, sadece Eskişehir’deki törenlerde yaşananların aktarılmasıyla yetinileceği belirtiliyor.
Eskişehir’deki törenlerin anlatılmasına ise kentteki hava şehitliğinde yatan şehitler hatırlatılarak başlanıyor:
“Eskişehir Tayyare Şehitliği’nde yatan Binbaşı Mazhar, Mülazım-ı Evvel Ethem ve Fehmi Beylerin kabirleri fevkalade tanzim ve tezyin edilmişti (düzenlenmiş ve donatılmıştı). İhtifal (anma töreni) programı mucibince Kolordu merkez kıtaatına mensup piyade, istihkâm, süvari bölükleri, Kuvayı Havaiye (hava kuvvetleri) yer kıtaatından mürettep (tertip edilmiş) bir bölük, dâfi’ tayyare (uçaksavar) bataryalarına mensup birkaç top vazı’ mahsusunu (özel durumunu) almış, şehitliğin etrafını kesif (yoğun) bir halk kitlesi, bütün mektepliler, bilhassa (özellikle) asil Türk anaları, bütün memurin-i hükümet (devlet memurları), Kolordu Kumandanı Emin Paşa Hazretleri ve Karargah zabitan (subaylar) ve mensubini (mensupları), Kuvayı Havaiyemizin Eskişehir garnizonuna mensup bütün zabitan ve memurini mübarek şehitlerimizin hevaiyegah-ı (?) abidelerini (hava abidelerini ?) derin bir huşu ve ihtiramla (hürmetle) sarmışlardı.”
İlk konuşmayı yapan Miralay Muzaffer Bey…
İlk Hava Şehitlerini Anma Gününün ilk konuşmasını yapmak onuru Miralay Muzaffer Beyin olacaktı: “Tam saat on birde atılan top ile büyük bayrağımız etrafında resm-i tazim (saygı duruşu) ifa edildi (gerçekleştirildi)”kten sonra Kuvayı Havaiye müfettişi Miralay Muzaffer Beyin konuşması başlar:
“Miralay Muzaffer Beyefendi ihtifal merasimini açmak için veciz (kısa, öz) bir hitabe irat buyurdu. Kısa fakat şanlı bir maziye malik bulunan (geçmişe sahip olan) genç tayyareciliğimizin altın yazılı tarihini; sonra havacılığımızın deruhte ettiği (üzerine aldığı) vatani ve en mühim vazifeyi, atiye kati itimat gösteren bir telakkiyetle (geleceğe kesinlikle güvenen bir anlayışla) tekrar etti. Yüzlerce hazirundan mürekkep kesif bir kitlenin (hazır bulunan yüzlerce kişiden oluşan yoğun kitlenin) derin bir alaka ve hürmetle (ilgi ve saygıyla) dinlediği bu hitabede, büyük Gazimizin çizdiği i’tilâ’ (yukarı rütbelere erişme) yolunda yürüyen genç tayyareciliğimizin de bu büyük yolda aynı hiss-i fedakârî ile (fedakâr duygularla) yürüyeceğini ve muazzez milletin genç Hava Kuvvetlerine itimadının layık olacağını bütün hava mensuplarımızın antlarıyla tekrar etti. Aziz şehitlerimize hürmet ve selamlardan sonra kıymetdar (değerli) hitabe nihayet buldu.”
Önümüzdeki sayıda törende yaşananlara devam edeceğiz…