Yazar :  Murat BAŞTÜRK

Part-147 Tip Eğitmeni

muratbasturk@uted.org

 Küresel havacılık sektörü, pandemi sonrası toparlanma sürecinde yeniden ivme kazanmış ve bu büyümenin sürdürülebilirliği için nitelikli insan kaynağına duyulan ihtiyaç giderek artmıştır. Özellikle hava aracı bakım teknisyenleri, uçuş emniyetinin sağlanmasında kritik bir rol üstlenmektedir. Ancak önümüzdeki yıllarda bu alanda ciddi bir insan kaynağı açığıyla karşı karşıya kalınacağı öngörülmektedir.

Boeing’in 2024 tarihli ‘Pilot and Technician Outlook’ adlı raporuna göre, 2043 yılına kadar dünya genelinde yaklaşık 716 bin yeni bakım teknisyenine ihtiyaç duyulacaktır. Bölgesel dağılımda; Kuzey Amerika’da 123 bin, Avrupa ve Avrasya bölgesinde 167 bin, Çin’de 137 bin ve Güneydoğu Asya’da 77 bin yeni teknisyen ihtiyacı öngörülmektedir. Airbus’ın 2023 Küresel Hizmetler Tahmini’ne göre de, önümüzdeki 20 yıl içerisinde dünya genelinde yaklaşık 680 bin yeni teknisyene ihtiyaç duyulacağı belirtilmektedir.

Türkiye özelinde, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) ve yerel havacılık otoriteleri, filonun büyümesine paralel olarak bakım teknisyenlerine olan talebin yüzde 35’in üzerinde artmasını beklemektedir. Avrupa genelinde ise EASA (Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA), özellikle emekliliklerin artmasıyla birlikte teknisyen açığının önümüzdeki 10 yılda daha da derinleşeceğini vurgulamaktadır.

Bu büyüyen talep karşısında geleneksel eğitim sistemleri, hız ve etkililik açısından yeterli görünmemektedir. Sabit müfredata dayalı, teorik bilgi aktarımına odaklanan ve uygulama becerilerini geri planda bırakan klasik eğitim yaklaşımları, eğitim süresini uzatmakta ve sahaya çıkan teknisyenlerin performansında tutarsızlık yaratmaktadır. Ayrıca, bu sistemler bireysel öğrenme farklılıklarını ve değişen sektör ihtiyaçlarını dikkate almamaktadır. Bu noktada, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yayımlanan ‘Doc 10098’ adlı dokümanında tanımlanan Yetkinliğe Dayalı Eğitim ve Değerlendirme (CBTA) yaklaşımı, havacılık eğitiminde bir paradigma değişimi sunmaktadır. CBTA, bireyin yalnızca bilgi edinmesini değil, bu bilgiyi sahada doğru zamanda, doğru biçimde kullanabilmesini esas alır. Bu model, artan teknisyen ihtiyacının daha etkin, sürdürülebilir ve emniyet odaklı şekilde karşılanabilmesi için önemli bir çözüm sunmaktadır.

Bu makalede CBTA yaklaşımının temel ilkeleri, hava aracı teknisyeni eğitimine etkileri, uygulama yöntemleri ve başarılı örnekler ele alınacak; ayrıca bu modelin gelecekteki sektörel ihtiyaçlara nasıl yanıt verebileceği değerlendirilecektir.

CBTA Nedir?

 Yeterlilik, IATA’ya göre “İşte başarılı performansı güvenilir bir şekilde tahmin etmek için kullanılan bir insan performansı boyutu” olarak tanımlanabilir. Belirtilen koşullar altında faaliyetleri veya görevleri yürütmek için ilgili bilgi, beceri ve tutumları harekete geçiren davranışlar yoluyla ortaya çıkar ve gözlemlenir. Yetkinliğe Dayalı Eğitim ve Değerlendirme (CBTA), bir adayın görevlerini yerine getirme yeteneğini değerlendirmek için eğitim, bilgi ve deneyimini kullanan bir performans değerlendirme aracıdır. Bu sistem, aynı zamanda gelecekteki eğitim ve gelişim senaryolarını tanımlamak için de kullanılabilir. Bireylerin sadece bilgi sahibi olmalarını değil, sahip oldukları bilgi ve becerileri gerçek iş ortamında etkin şekilde kullanabilmelerini esas alan modern bir eğitim ve değerlendirme modelidir.

 CBTA’da öğrenme süreçleri, öğrenenin sahadaki performansı üzerinden yapılandırılır. Bu yaklaşım, teorik bilgiden çok davranışsal ve uygulamalı yeterliliği temel alır. CBTA’nın bir unsuru Kanıta Dayalı Eğitim’dir (EBT). Teknik personelin işinin doğası gereği, bu programın kullanımı, deneyim ve eğitimlerinin yeteneklerini ve gelişimlerini sürdürmek için gelecekteki gereksinimlerini değerlendirmelerine olanak tanır. Kanıta Dayalı Eğitim’in teknik sektördeki avantajı, adayın beceri seviyesini ve yeteneklerini belirlemek için önceki çalışma ve eğitimin kanıtlarını üretebilmesidir, buna ek olarak değerlendirme için belirli senaryoları çoğaltmanın yolları vardır.

 Geleneksel eğitim sistemlerinde, sabit müfredatlar ve bilgi testleri öne çıkarken; CBTA, bireysel öğrenme hızına, mevcut yetkinlik seviyelerine ve operasyonel ihtiyaçlara göre şekillenen bir yapıya sahiptir. Eğitim içerikleri bireyin eksik olduğu alanlara göre uyarlanır ve değerlendirmeler yazılı sınavlar yerine uygulamalı performans testleri ve gözlemlerle yapılır.

 CBTA ile geleneksel eğitim arasındaki temel farklar oldukça belirgindir. Geleneksel sistemde eğitim süreci tamamlandığında öğrenmenin sona erdiği varsayılırken, CBTA’da öğrenme sürekli bir gelişim döngüsüdür. CBTA, bireysel farklılıkları gözetir, performansı sahadaki gerçek görevlerle ilişkilendirir ve sürekli geri bildirim mekanizmalarıyla gelişimi destekler.

Bu modelin avantajları arasında bireyselleştirilmiş öğrenme, daha kısa sürede etkin beceri kazandırma, sahaya hazır teknisyenler yetiştirme ve operasyonel emniyetin artırılması yer almaktadır. Dezavantajları ise geçiş sürecinin karmaşıklığı, eğitici kadroların yeniden eğitilmesi ihtiyacı ve kaynak kullanımının artması olarak sıralanabilir. Ancak havacılık gibi yüksek emniyet hassasiyeti gerektiren sektörlerde, bu yatırımların karşılığı güvenli operasyonlar ve kaliteli iş gücü ile fazlasıyla alınmaktadır.

 CBTA ile ilgili mevcut düzenlemeler

 CBTA, uzun süredir düzenleyici otoritelerin gündeminde yer almakta olup, başlangıçta uçuş ekibi odaklı olarak geliştirilmiş, ancak günümüzde teknik sektöre yönelik özel çerçeveler de sunulmaya başlanmıştır:

 • CAP 1715 – Yetkinlik Değerlendirme Rehber Dokümanı: Bu doküman, sektörle iş birliği içinde geliştirilmiş ve 2018 yılında ilk kez yayımlanmıştır. Teknik sektörün tüm yönleri için yetkinlik değerlendirmelerine dair rehberlik sağlar. Doküman, adayın görev tanımı kapsamında yerine getirmesi sorumluluklar için gereken gerekli teknik becerileri tamamlayan bir dizi “teknik olmayan” davranışsal beceriyi detaylı olarak açıklar.

 • EASA AMC1 145.A.30 – Personel Gereklilikleri: EASA, 2022 yılında Sürekli Uçuşa Elverişlilik için Easy Access Rules belgesinin versiyonunu güncel yayımlamıştır. Bu bölüm, organizasyonlar için hedefleri ve gereklilikleri tanımlar. Ayrıca, belirli roller kapsamında gerekli bilgi unsurlarına dair önerilen çerçeveleri de içerir (GM2 145.A.30(e)). EASA, yetkinlik değerlendirmesinden organizasyonların sorumlu olduğunu açıkça belirtmektedir. Bu doküman, şirketin süreçteki rolüne dair yönergeler sunar.

 • ICAO Doc 10098: Bu el kitabının ilk baskısı 2021 yılında yayımlanmıştır. Rehber doküman, uçak bakım personeli için özel olarak CBTA uygulamasına yönelik öneriler sunar.

 Hava aracı teknisyeni eğitiminde CBTA’ya geçiş süreci

 CBTA’nın başarılı uygulanabilmesi için geçiş süreci sistematik ve planlı bir şekilde yürütülmelidir. İlk adım, eğitim ihtiyaçlarının belirlenmesidir. Bu aşamada iş tanımları, görev analizleri ve operasyonel gereklilikler dikkate alınarak hangi bilgi, beceri ve davranışların geliştirilmesi gerektiği net bir şekilde ortaya konur. Bunu takiben görev ve beceri analizleri gerçekleştirilir. Her görev için gerekli olan teknik bilgi, uygulama becerileri ve davranışsal yeterlilikler tanımlanır. Bu analizler doğrultusunda, CBTA müfredatı oluşturulur ve eğitim programları bireysel gelişim odaklı şekilde tasarlanır.

 Eğitim süreci, uygulamalı öğrenmeye ve gerçek hayata uygun senaryolarla desteklenir. Simülasyonlar, rol yapma çalışmaları ve saha uygulamaları gibi aktif öğrenme yöntemleri ağırlık kazanır. Değerlendirme süreçlerinde ise teorik bilgi testlerinden çok saha performansı, gözlemlenebilir davranışlar ve görev başarımı esas alınır. Bu süreç, eğiticilerin de dönüşümünü gerektirir. Eğitmenler sadece bilgi aktarıcı değil, aynı zamanda koç, gözlemci ve gelişim rehberi rollerini üstlenirler. Sürekli ölçme ve değerlendirme mekanizmaları, öğrenme sürecini dinamik ve gelişime açık bir yapıya kavuşturur.

CBTA’ya geçişte karşılaşılan zorluklar ve çözüm önerileri

CBTA’ya geçiş süreci bazı zorlukları da beraberinde getirir. Eğitici kadroların CBTA felsefesine uyum sağlaması, gözlem ve değerlendirme tekniklerinde yetkinleşmesi gerekir. Ayrıca, yetkinlik ve davranış tanımlarının açık ve ölçülebilir olması kritik önemdedir. Değerlendirme süreçlerinde tutarlılığın sağlanması, organizasyon genelinde CBTA’nın benimsenmesi ve dijital destek sistemlerinin kurulması da geçiş sürecinin önemli bileşenleridir. Bu zorluklar, güçlü bir değişim yönetimi stratejisi, eğitmen geliştirme programları ve dijital teknolojilerin etkin kullanımı ile aşılabilir.

CBTA’nın hava aracı teknisyenleri üzerindeki etkileri

 CBTA modeli, teknisyenlerin yalnızca teorik bilgilerini değil, uygulama becerilerini ve davranışsal yetkinliklerini de geliştirmeye odaklanır. Bu sayede teknisyenler, yalnızca bakım prosedürlerini doğru şekilde uygulamakla kalmaz, aynı zamanda değişen operasyonel koşullarda etkili kararlar alabilir, iletişim kurabilir ve riskleri doğru analiz edebilirler. Durumsal farkındalık, stres yönetimi, etkili iletişim ve takım çalışması gibi yetkinlikler, CBTA kapsamında aktif olarak geliştirilir. Bu da bakım süreçlerinde hata oranlarının azalmasına, iş emniyetinin artmasına ve genel operasyonel verimliliğin yükselmesine katkı sağlar.

CBTA ayrıca teknisyenlerin kişisel gelişimini destekler. Bireysel yetkinlik haritaları sayesinde teknisyenler güçlü ve gelişime açık yönlerini daha iyi görebilir, kariyer planlamalarını daha bilinçli şekilde yapabilirler. Böylece sektörde sadece teknik yeterliliği yüksek değil, aynı zamanda liderlik potansiyeli taşıyan insan kaynağı oluşturulmuş olur.

 Başarılı uygulamalardan örnekler

 ICAO’nun Asya ve Afrika bölgelerinde yürüttüğü CBTA pilot projeleri, eğitim süreçlerinin daha kısa sürede daha yüksek başarı oranlarıyla tamamlanabileceğini göstermiştir. Eğitim verimliliğinde yüzde 20’ye varan artışlar, uygulamalı değerlendirmelerde hata oranlarında ise anlamlı düşüşler kaydedilmiştir.

 Avrupa’da Lufthansa Technik, CBTA uygulamaları sayesinde bakım süreçlerinde görev başı adaptasyon süresini ortalama 1,5 ay kısaltmış, yeni teknisyenlerin sıfır hata ile ilk iş teslim oranını yüzde 12 artırmıştır. Amerika’da Delta TechOps, FAA’nın AQP programı kapsamında CBTA esaslı sistemler geliştirmiş ve bireysel yetkinlik skorlarına dayalı görev atama sistemleri kurarak bakım emniyetinde önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bu örnekler, CBTA’nın yalnızca eğitim kalitesini artırmakla kalmayıp, operasyonel performansı ve emniyet standartlarını da doğrudan etkilediğini göstermektedir.

 Geleceğe Bakış: Hava aracı teknisyen eğitiminde CBTA ve sürekli gelişim

Dijitalleşme ve teknolojik gelişmelerin hızlandığı bir dünyada, CBTA, esnek yapısıyla bu dönüşüme uyum sağlayabilecek bir modeldir. Yapay zekâ destekli eğitim sistemleri, bireysel gelişim izleme platformları ve veri tabanlı değerlendirme yöntemleri, CBTA’nın etkisini daha da güçlendirecektir. Gelecekte hava aracı teknisyenlerinden beklenen profil, teknik bilgi ile birlikte adaptasyon becerisi, analitik düşünme ve emniyet kültürüne aktif katkı sağlayabilme gibi çok yönlü yetkinlikleri içerecektir. CBTA, bu yeni nesil profesyonellerin yetiştirilmesinde temel rol oynamaya devam edecektir.

Yetkinliğe Dayalı Eğitim ve Değerlendirme (CBTA), havacılık sektörünün karşı karşıya olduğu insan kaynağı açığına sürdürülebilir ve etkili bir çözüm sunmaktadır. Sadece bireysel performansı artırmakla kalmayan bu model, aynı zamanda sektör genelinde emniyet kültürünü güçlendirmekte ve operasyonel mükemmeliyeti desteklemektedir.

Yetkinliğe Dayalı Eğitim ve Değerlendirme’ye yapılan yatırım, şirkete, çalışanlarına ve gelecek planlamasına yapılan bir yatırımdır. CBTA’nın havacılık eğitiminde benimsenmesi, geleceğin bakım teknisyenlerinin daha yetkin, daha esnek ve daha emniyet odaklı profesyoneller olarak yetişmesini sağlayacak; böylece sektörün büyüme hedeflerine güvenli adımlarla ilerlemesine katkıda bulunacaktır.

Kaynaklar:

• IATA, 2021. Competency-Based Training and Assessment (CBTA) Expansion within the Aviation System, Montreal: IATA.

• UK CAA, 2019. CAP 1715 Competency Assessment Guidance Document, Gatwick: CAA.

• Boeing (2024) – Pilot and Technician Outlook 2024–2043 • Airbus (2023) – Global Market Forecast 2023–2042

• IATA (2023) – Future Aviation Skills Report

• HeliOffshore, 2020. HeliOffshore Safety Performance Report, London: HeliOffshore.

• FAA Advisory Circular AC 120-54A – Advanced Qualification Program (AQP)

• ICAO Doc 10098 – Manual on Competency-Based Training and Assessment