Dijitalleşen dünya tabiri klişe terimler arasında yerini aldı. Genellikle bu tabiri gördüğümüzde okuma gereksinimi bile duymayız ve es geçeriz. Bu konuyu es geçmemeli ve tam anlamıyla bulunduğumuz durumun farkında olmamız gerekmekte çünkü gelecek bu dijital dünyanın üzerine kuruluyor. Dijitalleşme demek kısaca saklanılmak istenilen bir verinin küçük yer kaplaması, ulaşabilirliğin kolay olması, taşınabilir olması ve iletişim kolaylığı demektir fakat en önemlisi de zamandan kazançtır. İletişim, fotoğraf, matemeatiksel hesaplamalar, takvim, hatırlatıcı notlar, proje çizimleri, finansal veriler vb. daha birçok iş (1900 öncesini referans alarak) fiziksel olarak veya buna yakın bir metotla yapılmaktaydı.
Örneğin yakın geçmişte bir kişinin numarasını bulmak için telefon rehberi denilen deftere bakılır ve yeni numara o deftere yazılırdı. Ev telefonları veya ankesörlü telefonlar ile iletişim yaygındı. Fotoğraflar çekilir ve filmlerden alınarak kağıtlara basılır ve saklanırdı. Paralar bankada değil evin gizli yerlerinde saklanırdı. Uzaktan iletişime geçmek, devasa projeler çizmek ve inşa etmek zordu. Günümüze biraz daha yaklaştığımızda maaşlar bankalardan çekilir veya elden alınırdı sonra faturalarla ödeme merkezlerine gidilir nakit ödeme yapılırdı. Şimdilerde bir cep telefonu ile önceden saatler belki günler alan olayları kısa sürede kolaylıkla yapabilmekteyiz. Artık birçok kişi maaşlarını bankadan çekmiyor bile. İnternet bankacılığından veya otomatik ödeme talimatları ile işlemler hallediliyor. Anlatmaya çalıştığımız her nekadar istemesekte zamanla dijital dünyaya ayak uyduruyoruz veyahut buna mecbur bırakılıyoruz. Kendimize soralım: son bir sene içinde, kaç tane çekilen fotoğrafı kağıda bastırıp sakladık? Evimizde hala telefon rehberi var mı? Bankada para tutmak yerine yastık altında tutmayı mı tercih ettik? Eğer bu sorulara olumsuz cevap veriyorsak biz de dijitalleşmişizdir. Bu yaşam tarzına farkında olmadan geçtik. Bunun sonucu fiziksel dünyaya ek olarak “Dijital Dünya” ortaya çıktı. Dijital dünyaya daha bir çok eklenti gelecek gibi görünmekte. Bunun ilk ve en belirgin adımı “Bitcoin” oldu.
Bitcoin’in Tarihi
Bitcoin çıkışı; özellikle Amerika’nın 2007’deki mortgage krizi ile dijital para birimlerinin fitili ateşlendi ve 2008’de ilk dijital para birimi olarak türedi. Kurucusu, takma adı SATHOSHI NAKAMOTO olan kişi mi? kurum mu? bilinmemektedir. Kurucusunun veya kurucularının teknolojiyi ve matematiği kullanarak bu para birimini çıkartmalarının sebebi kendilerine “dijitalleşen dünyada neden dijital para birimi yok?”sorusunu sormaları mı? Yoksa planlı olan bir projenin eseri mi? Günümüzde bu soruların cevapsız kaldığı da bir gerçektir. Şu anda ülkemizde çok yaygın olmasa da yurtdışında yaygın olarak kullanılmaktadır. İsveç, Estonya, Avusturalya, Japonya gibi ülkeler şu anda KDV almak için bitcoini yasalarına “DİJİTAL PARA BİRİMİ” olarak ekledi. Bu gibi girişimlerde bulanan ülke sayısı sürekli artmaktadır.
Yapılan araştırmalara göre bitcoinin çıkışının geçmişte planlandığıda görülmektedir. Ekonomiye yön veren bazı ülkeler ve kuruluşlar bunun sinyalini daha önceden vermiştir. 1988 deki ünlü bir ekonomi dergisinin kapağında bu açıkça görülmektedir.
İnternetin ve yazılım dillerinin temelleri atılırken de buna yer verilmiştir. Herkes internette dolaşırken “404 NOT FOUND” adında bir arıza kodu almıştır. Bu kodun açıklaması internet sayfasının bulunamadığını söyler. Bunun gibi birçok arıza kodu vardır. Örmek olarak 403 “Engellinmiş İçerik”, 503 ”Servis Kullanılamıyor” ve bizim şu anda görmediğimiz 402 “Ödeme gerekli, para bulunamadı” arıza kodu. Bu kod digital para birimleri için ileride oluşturulacak teknoloji için yapılmış olduğu söylenmektedir. Bu hesaplamaların 1950 yıllarında yapılmaya başlandığını söyleyebiliriz.Şimdi teorileri bir kenara bırakıp biraz teknolojisinden bahsedelim.
İlk adım Blockchain (Blok zinciri)
Dijital paraları anlamak istiyorsak öncelikle normal merkezi sistemli serverlar dışındaki blockchain’i anlamamız gerekmektedir ve bu konuyu anlatırken bitcoin üzerinden anlatmaya çalışalım.
Bir örnek ile başlayalım. İnternet sitesi kurmak istiyoruz ve bunun için öncelikle siteyi yazılım ile oluşturarak bir merkezi servere yerleştiriyoruz ve internet ağına bağlıyoruz. Kurduğumuz sitenin merkezinin nerede olduğu lokasyon olarak bellidir ve bu serverin elektriği veya internete olan bağlantısı kesildimi site kullanılamaz hale gelir. Blockcahin merkezi sistemlerden farklıdır. Bu teknolojinin birçok merkezi vardır ve bu merkezler birbirine internet ile bağlıdır. Blok zincirini global bir defter olarak düşünürsek yapılan tüm işlemler eş zamanlı olarak bu defteri tutan milyonlarca kişisel veya kurumsal bilgisayarlar tarafından aynı anda kayıt altına alınır. Bu kayıt edilen bilgiler üst düzey kripto teknikleri ile kayıt edilir. Defterde yapılmaya çalışılan bireysel değişiklik diğer defterlerle uyuşmayacağı için bu defter blokcahin dışına çıkar. Dijital paralar blockchain teknoloji ise gönderilir ve üretilen yeni dijital paraların varlığı bu defterlere işlenir. Bitcoin ile ilgili defteri isterseniz sizde tutabilirsiniz fakat bunu için yaklaşık 140 gb’lık bir veri indirip ve upload özelliğini açmanız gerekmektedir. Bu teknoloji sadece kriptolu para için kullanılmamaktadır. Birçok farklı sahalarda kullanılmakta ve geliştirilmektedir.
Bitcoin nedir?
Bit en küçük dijital veridir ve bitcoinin ismi buradan gelmektedir. Bitcoin bitlerden oluşmuş bir şifreli dosya olup blockcahin’de kayıt altındadır. Her üretilen bitcoinin ayrı bir şifreleme metodu vardır bunu kağıt paraların üstündeki seri numaraları gibi düşünebiliriz.
Bitcoin dijital bir para birimidir. Genellikle isimlendirilirken sanal para birimi olarak telaffuz edilir, bu yanlıştır. Sanal parayı bankalar kısmi rezerv sistemi(KRS) ile oluştururlar. Dünyada şu anda 930 trilyon dolar olduğu biliniyor ve bu paranın yaklaşık 80 trilyon doları gerçekten basılmış paradır geri kalanı ise KRS ile oluşturulmuş sanal paradır. Bitcoin ise yazılımının izni kadar üretilebilen bir birimdir. Şu anda 16,574,150 adet bitcoin vardır.yapılan hesaplamalara göre 2192 tarihinde son bitcoin üretilecek ve bitecek. Daha sonra piyasada ne kadar bitcoin varsa onlarla sınırlı kalacak ve daha fazlası üretilemeyecek. Bitcoinin saklanması sanal cüzdanlar ile sağlanır. Telefonunuzda, bilgisayarınızda yada bir A4 kağıdına QR kodunu çıktı alarak saklıyabilirsiniz. A4 kağıdına QR kodunu çıkarttıktan sonra sanal cüzdanlardan bu kodu okutanın hesabına o koddaki bitcoin değeri geçer ve bu kod bir defa işlem yapılacak şekilde tasarlandığı için ikinci okutan kişiye blockchain teknoloji sayesinde aktarım sağlanmaz.
Bitcoin nasıl üretilir (mining)?
Bitcoin sizin bilgisayarınızın işlemci gücü ile çözülebilen üst düzey kriptolu bir matematiksel problemi çözmeye çalışarak üretiliyor. Misal olarak 10 öğrencisi bulunan bir sınıfa 2x+10=30 x=? Sorusu soruluyor. Ödül ise 10 tane kalem. Öğrenciler beraber buldukları doğru cevap sonucu 10 tane kalemi problemin çözümünde bulundukları katkıya oranla kazanıyor. Öğrenciler = işlemci gücünü, sınıf = bloku, problem = kriptolu yazılımı, kalem = bitcoini temsil etmekte. Blok içinde kriptolu yazılım çözülür ve madenciler verdikleri işlemci gücüne göre bitcoin alır. Bu problemler her blok çözülünce yenisi açılır ve zorluk derecesi sürekli artar. Çözülen blok sonrası alınan bitcoin sayısı senelik bazda düşerek devam eder. Kriptolu yazılan bu yazılım bir blok çözülmeden diğerine geçişe izin vermeyecek şekilde tasarlanmıştır. Yani mimarisi çok sağlamdır. Şu anda kişisel bilgisayarlarımızla minig yapmayı düşünebiliriz fakat şu anda zorluk seviyesi o kadar artmıştır ki, normal bir bilgisayar ile üretim yapmak istersek aylık elektrik masrafını karşılayamayacak bir bitcoin üretmiş oluyoruz. Bu teferruatlı işlemin sebebi bir maddenin değerinin olabilmesi için ulaşılabilirliğinin(üretiminin) zor olması, kısıtlı sayıda olması ve emek harcanarak elde edilmesidir. Ülkelerin Merkez bankalarınca basılabilecek kağıt para adeti o ülkenin altın rezervi ile sınırlandırılır. Bunun sonucunda orantısız büyümenin önüne geçilir. Bitcoinin kriptolu yazılımı da bu konu esas alınarak yapılmıştır. Bitcoin bu sınırlı üretiminin ve ilk dijital para olmasından dolayı bazı ekonomistler altının dijital halinin bitcoin olacağını öngörmekte.
Para Transferlerinde Banka ile Blockcahin arasındaki fark nedir?
Banka aracılığı ile iki kişi arasındaki para transferini ele alalım. Öncelikle kimlik bilgileri verilerek bir hesap oluşturulur. Hesaba para yatırılır,bankaya gönderilmek istenilen miktar ve hesap adı verlir banka bu işlemi gerçekleştirir. Bunun sonucunda duruma göre ücretlendirme yapılır ve kimin hangi hesaba para gönderdiği bilinir. Bu işlem eğer farklı bankalar arasında ise mesai saatleri içinde yapılabilir. Hafta sonu, resmi tatil gibi günlerde sadece aynı bankalar arasında işlem geçekleşir. Yurt dışına yapılan para transferleri günler alabilir ve transfer ücreti göderilen miktar artıkça artar.
Dijital paraların aracı kurumu (bankası) yoktur. Global bir muhasebe defteri vardır diyebiliriz. Kişiden kişiye para transferini esas almış bir sistemdir BLOCKCHAIN. Gönderim işlemi sanal cüzdan oluşturarak başlar. Gönderilmek istenilen miktar, cüzdan numarası(iban no) yazılır ve gönderilir. Oluşturduğumuz bu talep blockchain’e gider. Madenciler bu işlemin gerçekleşmesi için birçok muhasebe defterine(blockcahindeki serverlara) bakar ve onayladıktan sonra transfer gerçekleşir.Madenciler bu işlemin kimler arasında olduğunu bilmez. Sadece defterlere bakılarak onaylama işlemi yaparlar ve duruma göre gönderim ücreti alırlar bu ücretler gönderilen miktar gözetmeksizin 5-10 tl arası ufak miktarlardır. Gönderim süreleri ortalama 10 ile 15 dakika içinde gerçekleşir. Transfer ücreti arttıkça bu işlem süresi azalır. Sistem ülke ve zaman kavramı olmadan transfer olanağı sağlamaktadır.Transfer işlemi bir kere yapıldımı bir daha geri dönüşü yoktur.
Son olarak dünyada bitcoin
Şu anda ülkemizde de popüler konu olarak medya organlarında işlenmektedir fakat çok fazla bilgi kirliliği de bulunmaktadır. Bilgi kirliliğinin sebebi ise medyada çıkan bir haberin sonrasının araştırılmamasıdır. Örnek vermek gerekirse geçtiğimiz günlerde amerikada bir finansal kuruluş CEO’su twitter sayfasında “Bitcoin dolandırıcılıktır” demiştir ve bunun öncesinde ise bitcoin’nin en büyük üreticisi olan çin (onlarca defa dediği gibi) bitcoini yasaklıyacağını açıkladı. Bunun sonucu bitcoinin degeri 2000$ civarında kayıp yaşadı. Medya bu haberi “bitcoin bitiyor”, ”bitcoin dolandırıcılık”, ”bitcoin balonu söndü”, ”bitcoin saadet zinciri” gibi araştırılmamış haberlerle lanse etti. Peki sonrasında ne oldu? Neden bu tweet atıldı? Neden bu açıklma yapıldı? Düşüşten 2 gün sonra sosyal medyada bir ticari fatura yayınlandı.Yayınlanan faturada bu tweet’i atan finansal kurumun bitcoin fiyat düşüşünden sonra 19000 bitcoin aldığı ortaya çıkmıştır. Farklı bir haber ise haziran ayında Rusya devlet başkanı Putin kripto para ve blockcahin teknolojisi ile yakından ilgilenmiş 1 milyar$’lık yatırım yapılacağını duyurmuştur. Aynı zamanda Türkiye’de her ne kadar bilinmese de şu anda bir holding Gürcistan’da Bitcoin üretimi için yapılması planlanan tesise 10 milyon $’lık yatırım yapmıştır ve birçok ekonomist madencilik ile ilgilenmektedir. Yapılan çalışmalar, spekülasyonlar, yatırımlar sizce neyin habercisi?
Bitcoin ilk çıkan dijital paradır. Dijital para birimi bitcoin ile sınırlı değildir. Altcoin(Alternatecoin) olarak bilinen 1112 tane farklı coin vardır. Altcoinlerde aynı bitcoin mantığı ile çalışır ve üretimi yapılmaktadır. Bitcoinin değeri dolar, altcoinlerin çoğunun değeri ise bitcoin cinsinden değerlidir.
1 Bitcoin’in yıllara göre değerleri:
1BTC=5$ (01.01.2012)
1BTC=20$ (01.01.2013)
1BTC=777$ (01.01.2014)
1BTC=253$ (01.01.2015)
1BTC=422$ (01.01.2016)
1BTC=1124$ (01.01.2017)
1BTC=4000$ (19.08.2017)
Not: Burada anlatılanlar kesinlikle yatırım tavsiyesi değildir.