Coronado-990, ABD’li uçak üreticisi Convair’in

4 jet motorlu yolcu uçağı

 

Bu yazımda okuyucularıma Türk sivil havacıları olarak pek tanımadığımız, yolcu uçaklarının 1960’lı yıllarındaki jetleşme çağının, tek koridorlu, 4 jet motorlu, 149 yolcu kapasiteli bir uçak olan Convair Coronado-990 uçağını tanıtmak istiyorum.

 

Sivil havacık sırasıyla DC-3, DC-7 gibi Piston Motorlu, Viscount, F27 gibi Turboprop (pervane döndüren jet motoru), B707, DC-8 gibi Jet Motorlu ve günümüz Fan Jet Motorlu uçakları ile tanıştı. Bütün bu aşamalar, daha hızlı, daha çok yolcu, daha güvenli uçuş ve yakıt tasarrufu gibi önemli ilerlemelere öncülük yaptılar. Hepsinin teknolojisi kendilerinden önce yapılan iyileştirmeleri basamak olarak kullanmışlardır.

Coronado’nun üreticisi Convair şirketi, 1943 yılında ABD’de Consolidated Aircraft ile Vultee Aircraft’in birleşmesiyle kurulmuş olup 1953 yılında General Dynamics’in bir parçası haline geldi. Merkezi San Diego’da olan bu şirket, kuruluşundan 53 yıl sonra 1996 yılında kapandı. Şirkete verilen Convair adı, Consolidated ile Vultee Aircraft isimleri birleştirilerek yaratılmış.

Yolcu uçaklarında Jetleşme Çağı’nın pazarı, 2 ABD şirketinin Boeing’in 707’si ve Douglas’ın DC-8’i tarafından paylaşıldı. Jet yolcu uçakları, çok satan bir önceki nesil olan Vickers Viscount, Lockheed Electra gibi Turboprop uçaklardan çok daha fazla yolcu taşıyarak koltuk başına maliyetleri düşürdü ve daha fazla insanın uçakla seyahat etmesine imkân verdi. Convair’in Coronado-990 jet uçağında ana odak noktası, rakipleri olan B707 ve DC-8’den daha hızlı olmaktı. Convair 990'ın kökleri şirketin bir önceki üretimi olan 880 serisine dayanmaktadır. Bu dört jet motorlu tasarım, Convair›in Boeing 707 ve Douglas DC-8 ile rekabet etme konusundaki ilk girişimiydi. Ancak ABD San Diego merkezli üretici, rakiplerinden biraz küçük ama daha hızlı bir uçak üretmeyi hedefledi.

Ancak, zamanın büyük havayolları jetleşme konusunda B707 ve DC-8›lerin yolcu kapasitesini, 880›lerin yüksek hızına tercih ettiler. American Airlines, Convair›den 880’in boyu uzatılmış bir versiyonunu üretmesini talep etti. Bu uzatılmış versiyon, yolcu kapasitesi açısından daha rekabetçi bir alternatif sunarken, 880'in yüksek hız performansı avantajını da koruyacaktı.

Uçağın adı, ilk iniş yaptığı San Diego Körfezin'deki Coronado adasından alınarak “Coronado-990” oldu. Bugün, bu Coronado ismi bize, 2019 Aralık ayından bu yana, 2 yılı aşkın süredir insanlığın başının derdi, milyonlarca insanın ölmesine neden olan Corona Virüsü çağrıştırıyor. 24 Ocak 1961’de gerçekleşen ilk uçuşunun ardından 61 yıl geçmiş. Uçak, prototipin ilk uçuşundan bir yıl sonra havayollarında hizmete girdi. Yazıda konu edilen B707, DC-8, Convair 880 ve 990 hepsi 4 motorlu, dar gövdeli, tek koridorlu jet motorlu yolcu uçaklarıdır.

Convair-990 ile bir önceki 880 arasındaki tek fark, uçağın uzunluğuydu. 880’in 39.4 metre uzunluğuna kıyasla, 42,6 metre uzunluğundaydı. Bu 3 metrelik boy uzatılması ile yolcu kapasitesini 110’dan 149’a çıkardı. Diğer önemli özelliği, rakiplerinin hızı Mach 0.78 iken, bu uçağın Mach 0.84’te seyahat uçuşu yapabilmesi ile hızıydı. Toplamda 65 adet üretilen 880’in ilk müşterileri TWA, Delta, Japan Airlines ve Swissair oldu. Buna karşın, B707; 1010 adet, DC-8; 556 adet, Convair-880; 65 adet, Convair-990 ise sadece 37 adet üretilmiştir.

Convair-880 ve 990 tasarımlarının kanat açıklıkları arasında çok küçük bir fark var. 880 modelinin kanat açıklığı 36.6 metre iken, uzatılmış versiyon 990’ın 37 metredir. Boy olarak, hem 707, hem de   DC-8’den daha kısa kaldı. Convair-990’ın menzili 6.115 km idi.

Convair-990 başlangıçta çok şey vaat etti. Ancak bu tasarımın tüm vaatlerini karşılayamadığı gibi, başka kusurları da vardı. American Airlines’ın siparişleri, B707’den daha hızlı olmasına karşın düşük oldu. Ayrıca, American Airlines 990 ile kesintisiz kıtalararası uçuşları gerçekleştiremedi.

990’ın yüksek hızı, aynı zamanda yakıt tasarrufundan da ödün verilmesi anlamına geliyordu. Mach 0.84 seyir hızı ile saatte 6.24 ton yakıt yakıyordu. B707 ve DC-8 Pratt&Whitney JT3D, Coronado-990 ise General Electric CJ-805-23 motorları kullanıyordu. Bu GE motorunun afterburner’li versiyonu supersonic hızlı askeri uçaklarda kullanılıyordu

Günümüzde Coronado-990’dan daha fazla yolcu taşıyan Boeing 737 MAX 8’i, Mach 0.78 seyir hızında saatte sadece 2.02 ton yakıt yakıyor, tabii ikisinin arasındaki 60 yıllık motor teknolojinin gelişmesini unutmamak gerek.

Sonuç olarak, 990’ın ekstra yüksek hıza erişmesi için, kapasite ve yakıt verimliliği açısından yapılan fedakarlıklar nedeni ile satışlarda başarılı olmadığı görülüyor. Coronado-990, sadece 37 adet üretildi ve bu rakam onu tüm zamanların en az satan jet yolcu uçaklarından biri haline getirdi.

İlginçtir ki, bu 37 adet uçağı uçuran tam 28 havayolu var. Bir diğer deyişle her bir havayolu yalnızca 1,3 adet Coronado almıştı. Coronado-990 uçuran büyük havayollarından bazıları Air France, American Airlines, El Al, Brezilya SPANTAX, SAS, Swiss Air, Thai Airways. Ayrıca NASA da bir adet uçurdu.

Yıllar içine 37 uçaktan 8 tanesi meydana gelen kazalarda kâl oldular. Kazalardan birisi, 21 Şubat 1970 tarihinde Zürih’ten kalkan Swissair’in 330 sefer sayılı uçuşunda arka kargo kompartmanında bir bomba patlayınca uçak ağır hasarlı olarak Zürih’e dönmeye çalışırken düştü. Bu kaza, 38 yolcu ve 9 ekip olmak üzere toplam 47 kişinin ölmesine neden oldu.

HB-ICD tescil isimli Convair Coronado-990 yolcu uçağı, Swissair’in 330 sefer sayılı uçuşunu yapmak için İsviçre Zürih Havalimanı›ndan saat 13:14'te Tel Aviv'e gitmek üzere havalandı.

Kalkışından 7 dakika sonra arka kargo kompartmanında bir bomba patladı. Uçak bu sırada, havalimanının 41 km güneyindeki Sattel-Hochstuckli üzerinde 4300 m yükseklikte uçuyordu.

Uçuş ekibi, bir patlama olduğunu ve kabin basıncının düştüğünü bildirerek Zürih Havalimanı'na dönüş başlattı. 13:26'da mürettebat telsizle : ''Bu acil bir durum, uçakta yangın var ve acil iniş talep ediyoruz, navigasyonumuz iyi durumda değil, polis soruşturması talep ediyoruz'' dedi.

Kokpiti basan yoğun duman, ekibin uçuş aletlerini görmesini engelliyordu ve saat 13:33'te uçağın elektrik gücü de kesildi. Kumanda edilemeyen uçak dik bir inişe girdi ve havaalanına yaklaşık 24 km uzaklıkta, kuzeybatısındaki Würenlingen yakınlarındaki Unterwald bölgesinde ağaçlık bir alanda yere çarptı.

Swissair’in Zürih-Tel Aviv uçağında bomba patlaması günün tek olayı değildi. Aynı gün (22 Şubat 1970), Frankfur'tan kalkarak Viyana'ya giden OE-LCU tescil isimli Avusturya Havayolları Caravelle uçağının da ön kargo kompartmanında bir bomba patladı. Patlama ile ön kargo kompartmanında yaklaşık 1 metre çapında bir delik açıldı. Yaralı Caravelle, Coronado’dan daha şanslıydı, kalkış yaptığı Frankfurt’a sağlıklı olarak inebildi.

Her iki saldırıdan da Filistin Halk Kurtuluş Cephesi›nin (FHKC) sorumlu olduğundan şüpheleniliyordu. Ancak, Alman Federal Savcılık, saldırganların tespit edilip tutuklanamaması nedeniyle, saldırının failleri hakkındaki ceza soruşturmasını olaydan 30 yıl sonra, Kasım 2000'de kapattı.

Burada kısaca değinmeye çalıştığım her iki bombalama, 1971 yılında kabul edilen ve “Sivil Havacılığın Güvenliğine Karşı Kanunsuz Eylemlerin Önlenmesine Dair Sözleşme” adlı bir BM anlaşmasına yol açtı. (Convention for the Suppression of Unlawful Acts against the Safety of Civil Aviation)

Ticari olarak başarısız bir uçak olmasına karşın, Convair Coronado-990, yolcu uçaklarının jetleşme çağı tarihinde yerini aldı.

Kaynaklar: https://en.wikipedia.org/wiki/Convair_990_Coronado