Uçak bakımı ve uçuş operasyonlarında motor çalıştırma prosedürü, titizlik, bilgi birikimi ve olağanüstü karar verme becerileri gerektiren kritik bir işlemdir. Bu alandaki profesyonellerin, motor çalıştırma işlemi ile uçuş güvenliğinin sağlanmasına ve acil durumlarda soğukkanlılıkla hareket etmeye kadar geniş bir yelpazede önemli sorumlulukları bulunmaktadır. Bu yazımda , uçak bakımı ve uçuş operasyonlarının kritik önemi olan motor çalıştırma üzerine odaklanarak, bu alandaki bilgi, tecrübe ve acil durum müdahalesi gerektiren yeteneklerin kullanılacağı “Aborted Engine Start” işlemini birlikte inceleyeceğiz.
Aborted Engine Start işlemini açıklamadan önce bir Boeing 737 Serisi CFM56-7B motorunda motor çalıştırma prosedüründen bahsedelim. Bir motor çalıştırma işlemine başlamadan önce yer ve kokpit kontrol listelerine eksiksiz uymamız gereklidir. Bu işleme başlamadan önce itfaiyeyi mutlaka bilgilendirmeli ve havalimanı kulesinden izin almalıyız. Motor çalıştırma işlemi, her bir motor tipi için ayrı çalıştırma yetkisine sahip uçak bakım teknisyeni tarafından gerçekleştirilir. Motor çalıştırma prosedürü sırasında, üst ve alt gösterge ünitelerindeki motor parametrelerini yakından takip etmemiz önem arz etmektedir.
İlk olarak motor Start Switchini GROUND konumuna getiriyoruz. Bu switch, aslında APU’dan yüksek basınç hava gelmesini sağlayan starter valfini açmak için batarya gücünü kullanır. Bu da starter motorunun dönmesini sağlar. Starter Accessory Gear Box aracılığıyla N2 kompresörünü döndürür. Böylece N2 dönüşünü, yağ basıncını doğrular ve en az %25-%26 N1 dönüşünü bekleriz. O andan itibaren motor çalıştırma kolunu IDLE konumuna getiririz. (Elimizi her zaman kolun üzerinde tutarız, böylece bir şeyler ters giderse CUT OFF konumuna getirebiliriz.) Bu, yakıt valflerini açar ve EEC’nin yakıtın tutuştuğu yanma odasına yakıt ve ateşleme sağlamasına neden olur. Starter motoru kesme hızında (yaklaşık %56 N2), start switch holding solenoidinden güç kesilir. Motor start switch KAPALI konuma döner, motor bleed havası valfi seçilen konuma döner ve motor start valfi kapanır. Bu işlem sonucunda motorumuz IDLE hızında çalışmış olur. Standart bir günde, deniz seviyesinde, CFM56 motoru için yaklaşık stabilize IDLE değer göstergeleri: N1 RPM - %20 N2 RPM - %59 EGT - 410°C Fuel Flow 272 KGPH
Aborted Engine Start: Bir Boeing 737 uçağının motorunu çalıştırmaya başladıktan sonra motorun beklenmedik bir şekilde kapatılması işlemidir. Bu durumun sebepleri arasında uçağın motoru düzgün bir şekilde başlatamaması, motorun aşırı sıcak olması veya başka bir teknik arıza olabilir. Aborted Engine Start durumu pilotların ve uçak bakım teknisyenlerinin uçağın ve motorun güvenliğini kontrol altında tutmalarını sağlayan önemli bir prosedürdür. Aborted Engine Start işlemini aşağıdaki durumlardan biri veya daha fazlası için yapabiliriz:
• Motor Start Lever IDLE konumuna getirilmeden önce N1 hareketi yoksa.
• Motor IDLE konumunda stabilize olarak hareket ettiğinde yağ basıncı göstergesi yoksa.
• Motor Start Lever IDLE konumuna getirildikten sonraki 15 saniye içinde EGT’de artış olmaması durumunda.
• EGT göstergesinden sonra N1 veya N2’de artış yok veya çok yavaş artış varsa.
EGT başlangıç limitine hızla yaklaşıyor veya aşıyorsa. (Başlangıç için 725°C) Not: Kalkış için EGT sınırı 950°C (5 dakika) ve maksimum sürekli 925°C’dir.
Aborted Engine Start durumunda yapılacak aksiyonlardan en önemlisi hızlı bir şekilde Motor Start Lever’ı (etkilenen motor için) CUT OFF konumuna almaktır. Aborted Engine Start işleminin en yaygın nedenlerinden biri Engine Hot Start işlemidir. Peki Engine Hot Start işlemi nedir?
Engine Hot Start: Bir turbofan motorunun herhangi bir varyantında “Hot Start”, üretici tarafından tanımlanan sınır sıcaklığın aşıldığı durumu ifade eder. Bu sıcaklık limiti, motora uygun şekilde türbin giriş sıcaklığı (TIT), egzoz gazı sıcaklığı (EGT) veya kademeler arası türbin sıcaklığından (ITT) biri olarak ifade edilecektir. Çalıştırma sıcaklığı limiti üreticiye ve motor tipine göre değişir ve söz konusu motor için normal maksimum çalışma sıcaklığından daha düşük, eşit veya daha yüksek olabilir. Bir Boeing 737-800 uçağı için bu değer Start için 725 derece, kalkış için ise 925-950 derece sınırları arasındadır. Sıcak çalıştırmanın en yaygın nedenleri arasında kompresörden yetersiz hava akışı, yanlış yakıt planlaması ve motorun yavaş hızlanması yer alır. Yardımcı güç ünitesinden (APU) veya yer destek ünitesinden (GSU) gelen havanın motoru çalıştırma sırasında düzgün bir şekilde hızlandırmak için yetersiz olması ve uçağın arkasından esen bir rüzgarın neden olduğu ters hava akışı da sebep olan faktörler arasındadır.
Pilot, motor çalıştırma yetkisine sahip bir uçak teknisyeni veya Full Authority Digital Engine Control (FADEC) tarafından olası bir Hot Start tespit edilirse ve sınırlayıcı sıcaklığa ulaşılmadan önce çalıştırma iptal edilirse (Aborted Start), ikinci bir çalıştırma denenebilir. Özellikle, motor çalıştırma işlemlerinde sınırlayıcı sıcaklık değerlerinin aşılması gibi kritik durumlarla karşılaşıldığında, doğru müdahale hayati önem taşır. Bu gibi durumlarda, ‘‘Engine Exceedances Check” gibi özel prosedürler, uçak bakımında ve operasyonlarında adım adım takip edilmesi gereken önemli adımlardan biridir.
Bu prosedür, Aircraft Maintenance Manuelde titizlik ile anlatılmış ve herhangi bir sıcaklık aşımı durumunda derhal uygulanmalıdır. Bu, uçağın güvenliği ve motor performansı için kritik bir öneme sahiptir. Bu işlem, motorların çalışma sınırlarını aşan herhangi bir durumu tespit etmek ve gerekli önlemleri almak için yapılır. Bu, uçuş güvenliğinin sağlanması için kaçınılmaz bir adımdır.
Tüm hava aracı profesyonellerine Emniyetli uçuşlar ve çalışmalar dilerim.