9 Şubat 2014 günü, İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri RAF’a ait, bir Airbus A330- 200 MRTT Voyager Askeri Yakıt İkmal ve Nakliye uçağı, Afganistan’daki Camp Bastion üssüne gitmek üzere, taşıdığı 198 askeri personelle birlikte, RAF’ın Birleşik Krallık’taki Brize Norton üssünden havalandı. Uçak Karadeniz üzerinde, 33000 feet irtifada, Görerek Meteorolojik Koşullarda (VMC) seyrederken bir anda burnunu aşağıya verdi ve çok şiddetli bir şekilde irtifa kaybetti.  

Uçağın 4000 feet irtifa kaybettiği esnada, düşüş hızı dakikada 15800 feet varyoyu buldu ve uçağın hızı 0,9 mach’a yaklaştı. Olay kokpitte sadece kaptan pilot varken yaşandı ve pilotlar henüz müdaheleyi sağlayamamış iken, Fly by Wire sistemli uçağın, Uçuş Zarfı Koruma Sistemi devreye girdi ve uçağı düzelterek düşmekten kurtardı. 

Uçakta bulunan 198 yolcunun tamamına yakını koltuk kemerleri bağlı olmadığı için, meydana gelen yer çekimsiz ortamda çeşitli yerlerinden hafif olarak yaralandılar. Pilotlar MAYDAY ilan ettiler ve rotalarından ayrılıp, Adana İncirlik üssüne indiler. İniş sonrasında, kaptanın hasarlı Sidestick Kumandası değiştirildi. Bu olayda, Airbus A330 MRTT Voyager uçağında bulunanlar, uçak kendi kendisini düşmekten kurtardığı için çok şanslıydılar. Oysa, 21 Temmuz 2022 günü öğleden sonra, yangın söndürmek için su kovasını ABD’nin Idaho eyaletinde bulunan Salmon Nehri’ne sarkıtmış iken, sola doğru yaslanmaya başlayan Boeing CH-47D Cherokee yangın söndürme helikopterinin iki pilotu, A330 MRTT uçağının pilotları kadar şanslı değillerdi. 

Görgü tanıkları saat yönünün tersine doğru yan yatmaya başlayan helikopterin, 13 saniye sonra nehre düşmesini video kameraya çektiler.

Yerdeki itfaiyeciler, olay yerine hızla yetişip 41 yaşındaki Kaptan Pilot Thomas Hayes’i ve 36 yaşındaki ikinci pilot Jared Bird’i sudan ağır yaralı olarak çıkartıp hastaneye götürseler de her iki pilot hastanede yaşamını yitirdi.

İngiliz Kraliyet Hava Kuvvetleri’ne ait A330-200 MRTT Voyager uçağı ortada görünür hiçbir sebep yokken neden burnunu aşağı vermiş ve çok kısa sürede 4000 feet irtifa kaybetmişti?

İkinci pilot kokpit dışına çıktığında, kaptan pilot elindeki Nikon SLR dijital fotoğraf makinası ile fotoğraf çekiyordu. Sonra, kaptan pilot fotoğraf makinasını sol el dayama kolu ile Sidestick arasındaki boşluğa koydu. Ne olduysa, kaptan pilotun pilot koltuğunu öne çekmesi ile oldu. Koltuğun el dayama kolu fotoğraf makinasını, fotoğraf makinası da sidestick’i itti ve sidestick uçağa dalış kumandasını verdi.

Dalış durumu devam edince uçağın hızı çok artmış ve uçak 0,86 Mach a geldiğinde, sesli Aşırı Hız Uyarıları başlamıştır. Olayın başlamasından 13 saniye sonra, başka bir deyişle Aşırı Hız Uyarılarından hemen sonra devreye giren Uçuş Zarfı Koruma Sistemi uçağın elevatörlerini nötr duruma getirmiştir.  

Uçağın, FDR (Uçuş Verileri Kayıt) ve CVR (Kokpit Ses Kayıt) cihazlarından elde edilen verilere göre, olayın 1 dakika 44 saniye öncesinde, kaptanın sidestick’i (sürekli 0,8 derecelik aralıklarla) burun aşağı komutları verdi ve en sonunda, tam burun aşağı komutunu vererek, o konumda kaldı. Ses kayıt cihazı, bu olay olduğu sırada, kaptanın koltuğunun da ileriye gittiğini kaydetmişti. 

Sidestick’in verdiği burun aşağıya hareketi, kaptanın koltuğunun ileri alınmasından, kaynaklanmıştı. Fotoğraf makinası incelendiğinde, koltuk kolu ve sidestick kaidesi arasındaki sıkışmasını teyit edecek şekilde, hasarlanmış olduğu tespit edildi. Kaptanlar da sorguda, fotoğraf makinasının kokpitte olduğunu doğruladılar.

Birleşik Krallık Askeri Havacılık Otoritesi (MAA) yayınladığı olay raporunda, kokpitte emniyete alınmamış eşya bulundurmanın risklerine dikkat çekti. Joystick’in istemsiz hareketinin doğuracağı riskler konusunda, yeterli farkındalık olmadığını belirten MAA, kokpitte emniyete alınmamış eşyaların bulundurulmasında da, emniyet kültürünü suçladı.

FDR cihazının kaydettiği verilerden, olayın başlamasından 33 saniye sonra Kaptan Pilotun Sidestick kolunun geriye gittiğini, başka bir deyişle fotoğraf makinasının sıkıştığı yerden çıkarıldığını görüyoruz. Her iki pilot da ifadelerinde, fotoğraf makinasını sıkıştığı yerden nasıl çıkardıklarından bahsetmemiştir. 

ABD’nin Idaho eyaletinde bulunan Salmon nehrine düşen Boeing CH-47D Cherokee yangın söndürme helikopterinin de kazaya yol açacak teknik bir sorunu bulunmuyordu. 

NTSB Kaza Kırım Araştırma Ekibi, sudan çıkarılan helikopterin kokpitinde ikinci pilotun sol ayak pedali ile topuk kayma desteği asemblesi arasına sıkışmış bir Apple IPad tablet bilgisayar tespit ettiler. IPad cihazının ekranı çatlamıştı, üç ayrı noktadan darbe almış ve ekran tarafına doğru bükülmüştü. 

NTSB uzmanları aynı model bir helikopteri kullanarak kaza anını simüle ettiler. Helikopterde operasyon kitapları, uçuş haritaları gibi daha önce kâğıda basılmış olarak kullanılan dokümanları günümüzde Dijital olarak kullanmak mümkün ve düşen helikopterde, IPad cihazı bu dokümanlara erişim için, yani EFB (Elektronik Uçuş Çantası) amaçlı olarak kullanılıyordu. 

Kazanın hemen öncesnde, İkinci Pilotun kucağındaki iPad cihazı, ikinci pilotun bacaklarının yanına, sol ayak pedali ile topuk kayma desteği asemblesinin arasına düştü. Kaptan pilotun pedalleri ile ikinci pilotun pedalleri birbirine mekanik olarak bağlı olup, birlikte hareket etmektedir. Kaptan pilotun verdiği pedal kumandaları ile IPad cihazı daha da aşağıya kayıp sol pedali ileriye doğru iterek sıkıştı. Kaptan pilotun helikopteri düzeltmek için sağ pedali ileriye itmesi fayda etmedi. İkinci pilot ne kadar gayret etse de IPad cihazını sıkıştığı yerden çıkarmayı başaramadı. 

NTSB, kaza sonrasında yaptığı demonstrasyonda, pedal ile topuk kayma desteği asamblesi arasına sıkışmış bir IPad cihazına İkinci Pilotun uçuş sırasında erişmesinin mümkün olmadığını göstermiştir.

Bu olay hava araçlarında EFB olarak IPad cihazının kullanımında, IPad cihazının kokpit içinde sadece yol açabileceği Elektromanyetik etkiye karşı değil, seyyar bir cihaz olarak yol açabileceği potansiyel tehlikelere karşı da tedbir alınması gerektiğini göstermektedir.

Referans:

https://verticalmag-com.cdn.ampproject.org/c/s/verticalmag.com/news/dropped-ipad-implicated-in-fatal-chinook-helicopter-crash/?amp

https://skybrary.aero/accidents-and-incidents/a332-mrtt-en-routesouth-eastern-black-sea-2