Ticari uçaklar, sayısız sistem, alt sistem ve bileşenlerin entegre edilmesinden meydana gelen en yüksek teknolojilere sahip yapılardır. Bu sistemlerin her birinde arıza oranlarını belirleyen farklı güvenilirlik özellikleri ve olasılık dağılımları bulunmaktadır. Bir uçağı bakıma elverişli kılan unsurlar, erişilebilirlik, güvenilirlik ve arıza teşhis kapasitesidir. Bu performans ölçüm endekslerinin amacı, havacılık sektörüne en anlamlı uçuş ve bakım güvenliği kayıtlarını elde etmek, uçak operasyonel kullanılabilirliğini artırmak ve maliyetleri en aza indirmek için süreç iyileştirmelerini uygulamada yardımcı olmaktır.
Bir uçağın uçması için gerekli maliyet oldukça yüksektir. Kaydedilen her uçuş saati ile birlikte uçağın ve bileşenlerinin kalan ömrü azalır. Bir uçağın kullanım dışı kalması, gelir kaybına ve operasyonel hazır olma durumunun azalmasına yol açar. Kullanım dışı kalma süresinin azaltılması ve verimliliğin artırılması büyük ölçüde güçlü bir bakım, onarım ve revizyon (MRO) felsefesine bağlıdır. Bakım (Maintenance, M), onarım (Repair, R) ve revizyon (Overhaul, O) üç ayrı operasyon olduğundan, tümü için aynı performans göstergelerinin uygulanması mümkün olmayabilir. Sonuç olarak, M, R ve O’nun performansını ölçmek için çeşitli stratejiler kullanılmalıdır.
Bakım
Bakımın amacı önleyicidir. Faaliyetler belirli programlara ve periyodik olarak belirlenmiş bakım, onarım ve revizyon performans göstergelerine göre tamamlanır. Bazen koşul izleme verilerine bağlı olarak öngörücü bakım da yapılır. Planlanan bakımın ardından sistemin, bir sonraki eşdeğer planlanmış bakım arasındaki süre boyunca çalışmaya ve erişilebilir olmaya devam etmesi beklenir. Sistem bir sonraki planlanmış bakımdan önce arızalanırsa, arızanın kötü bakım nedeniyle mi yoksa rastgele mi meydana geldiği belirlenmelidir. Arıza oranlarının ve arızanın nedenlerinin istatistiksel analizi, karar vericinin bakım programını yeniden değerlendirmesine ve/veya güvenilirlik artırma girişimlerini uygulamasına yardımcı olacaktır.
Onarım
Onarımın doğası düzelticidir. Bir arızayı teşhis ederken, durum izleme verileri, semptomlar ve pilot/ekip gözlemleri dikkate alınır. Arızalı parça, arızanın boyutuna bağlı olarak değiştirilir veya onarılır. Tüm sistem, hizmete uygunluk testine tabi tutulur. Sistem bir sonraki planlanmış bakım randevusundan önce arızalanırsa, arızanın nedenleri belirlenmelidir. Bu bağlamda, onarım/iyileştirme süreci incelenebilir.
Revizyon
Tüm parçaların ve alt sistemlerin kapsamlı bir şekilde incelenmesi, öngörücü, düzeltici ve önleyici bakımın birleşimi olan bir revizyondur. Revizyon, endüstriyel bir ortamda gerçekleştirilir. Bu tür bir tesis askeri, sivil veya her ikisi de olabilir. Standart depo seviyesi bakım, uçak, bileşen ve ekipman revizyonu, onarımı ve modifikasyonunu içerir. Bir revizyonun performansını etkileyen birkaç unsur, D seviyesi denetim ve onarımların tamamlanma süresi, yapılan işin miktarı, sistemlerin orijinal durumuna geri getirilme kalitesi ve arızasız işletim için garanti edilen süredir.
Bakım Performans Göstergeleri
Bakım performans göstergeleri (MPI’ler), bakımın ne kadar iyi yapıldığını değerlendirmek için kullanılır. Tek bir ölçüm veya birden fazla ölçümün (metrikler) sonucu bir göstergedir. Performans göstergesi, bir veya daha fazla faktörü dikkate alarak performans derecesini temsil etmek için nicel bir değer üretebilen bir ölçümdür. MPI’ler, personel performansını izlemek, müşteri memnuniyetini değerlendirmek, üretkenliği artırmak, finansal raporları izlemek, genel ekipman etkinliği, güvenilirlik ve kullanılabilirlik gibi konularda kullanılabilir. MPI’leri geliştirirken, MPI’ler ile süreç çıktıları ve girdileri arasındaki ilişkiyi dikkate almak önemlidir. Doğru yapıldığında, MPI’ler çalışan performansını izleyebilir, kıyaslama alanları sunabilir veya gösterebilir, ayrıca genel bakım verimliliğini artırmak için karar verme süreçlerini destekleyebilir.
Sivil havacılıkta, çeşitli MPI’ler kullanılmakta ve sivil havacılıkla ilgili yayınlarda ve referans materyallerinde geniş bir şekilde belgelenmiştir. Bir ticari hava yolunun mali durumu, işletme, bakım ve idari harcamalar; kötü bakım ve yönetimden kaynaklanan kayıplar; kazalar veya olaylardan kaynaklanan kayıplar gibi tüm ilgili faktörleri dikkate aldığından, uçak sağlığının güvenilir bir göstergesi olarak kabul edilir. Aşağıdaki endeksler metrikler için kullanılabilir:
• Operasyonel Kullanılabilirlik Endeksi veya Hizmet Verilebilirlik Endeksi: Belirli bir süre için, her bir uçağın hizmet verilebilir olduğu toplam gün sayısının, her bir uçağın hizmet verilebilir olması gereken toplam gün sayısına oranından türetilen yüzde, operasyonel kullanılabilirlik endeksi veya hizmet verilebilirlik endeksi olarak bilinir. Gerçek net hizmet verilebilirlik yerine bu endeksin kullanılması yararlıdır çünkü gerçek operasyonel kullanılabilirliği yansıtır ve bakım etkinliğinin bir göstergesi olarak hizmet eder. Hizmet verilebilirlik endeksi, yedek parça eksikliği nedeniyle yere indirilen uçaklardan ve rutin bakım altında olanlardan etkilenmez.
• Uçak Çalışma Süresi: Uçak çalışma süresi, bireysel uçakların kullanılabilirliğinin bir ölçüsüdür. Ölçüm/ değerlendirme dönemi başlamadan önce, bakım yöneticilerine hedef uçak çalışma süresi verilebilir. Elde edilen çalışma süresi, mevcut kaynaklar ve sınırlamalar dahilinde bakım etkinliğinin bir göstergesi olacaktır.
• Yetersiz Önleyici Bakımdan Kaynaklanan Arıza Endeksi: Yetersiz Önleyici Bakımdan Kaynaklanan Arızaların Endeksi, toplam arıza sayısının, önlenmesi gereken arıza sayısına oranıdır. Mekanik bileşen arızasının normal veya Weibull dağılımını takip ettiği düşünülür. Bu nedenle, iyi bakım yapılan mekanik bileşenlerin erken arıza olasılığı, tespit edilmemiş bir malzeme arızası olmadığı sürece nispeten düşüktür. Aviyoniklerin üstel veya log-normal bir şekilde arızalanacağı öngörülmektedir. Güvenli bir iç ve dış güç kaynağı, güvenli elektrik kablolaması, kararlı iletkenlik, topraklama ve diğer önlemler sağlayarak aviyonik ömrü artırılabilir.
• İş Yeri Başarı Endeksi: İş yerinde tamamlanmayan iş paketlerinin, toplam iş paketlerine oranı olarak tanımlanır. Bakım yöneticilerinin çabası, tamamlanmayan iş paketlerinin sayısını en aza indirmeye yönelik olmalıdır
• Arıza Teşhisinin Etkinliği: Arıza teşhisinin etkinliğinin, sorunun tespit edilip çözülmesi için gereken süre ile geçmişte benzer veya aynı engelleri çözmek için gereken ortalama süre karşılaştırılarak değerlendirilmesi önerilmektedir. Bu süreyi mümkün olduğunca azaltmak için sinyal-gürültü oranı analizi, daha küçük ve daha önemli veriler için yapılır ve iyileştirme belirlenir.
Bakım yöneticileri, uçakların mümkün olduğunca kullanılabilir olmasını sağlamakla görevlidir. Planlanmış önleyici bakım görevlerinin zamanında tamamlanması ve uçakların kademeli olarak kullanılması, ortaya çıkan planlanmış bakımı en üst düzeye çıkarabilir. Bakımın etkinliği, bir sonraki bakım döngüsüne kadar uçak sisteminin sorunsuz çalışmasını belirler. Bu göstergeler, bakım sırasında kalite gereksinimlerini, onarım sonrası sistemlerin güvenilirliğini, bakım etkinliğini, kullanım dışı kalma süresini en aza indirmeyi ve uçak operasyonel kullanılabilirliğini artırmayı kapsar. Uçak işletme tesislerinde, entegre planlama, yönlendirme ve kontrol ile veri işleme hücrelerine sahip iyi kurulmuş bir bakım kontrol merkezi (MCC) bulunmaktadır. Bu merkezler, her uçağın kullanılabilirliği, kullanımı ve kademeli kullanımını yakından izler. MCC’ler, zaman endeksini, ekipman çalışma süresini ve hizmet verilebilirlik endeksini ölçüp analiz edebilirler. İş başarı endeksi ve yetersiz önleyici bakımdan kaynaklanan arıza endeksi, hata modları, etkileri ve kritikliği analizi yeteneklerine sahip bağımsız kalite güvence hücreleri tarafından hesaplanmalıdır. MCC, istatistiksel ve ERP veri analizine dayanarak arıza teşhisinin etkinliğini belirleyebilir.
Sonuç olarak, bir uçağın bakımını yapmak zor bir iştir. Uçak içinde gelişmiş durum izleme ve test ekipmanları bulunmasına rağmen, öngörücü ve tahmin edici bakım teşhisi ile düzeltici işlem tahmini zorlayıcı olmaya devam etmektedir. Uçak güvenilirliği, erişilebilirlik, teşhis kapasitesi ve bakım kolaylığı, uçuşa elverişliliği korumaya ve kullanım dışı kalma süresini en aza indirmeye katkıda bulunur. Uçak bakım yöneticilerinin, en anlamlı uçuş ve bakım güvenliği kayıtlarını elde etmek, operasyonel kullanılabilirliği artırmak ve maliyetleri azaltmak için performans ölçüm endekslerini kullanarak süreç iyileştirmeleri yapmaları beklenmektedir. Tüm bakım ekipmanlarının mevcut olduğu ve bakım ekibinin yeterlilik ve beceri düzeylerinin yeterli olduğu varsayılmaktadır. Ancak gerçek dünyadaki durumlarda, bu değişkenlerin farklılıkları bakımın ne kadar iyi yapıldığının ölçülmesinde büyük rol oynamaktadır.