ATATÜRK ve İNÖNÜ
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün Milli Mücadele sürecinde yanında olan devlet adamları veya komutanlar kimdir dediğimizde söylenecek ortak isimlerden biri İsmet İnönü’dür. Mustafa Kemal Atatürk’ün vermiş olduğu mücadelede, yaptığı devrimlerde yanında hep İnönü vardır. Şevket Süreyya Aydemir’in Tek Adam diyerek Atatürk’ü, İkinci Adam diyerek İnönü’yü anlatması bu durumu örneklendirmektedir.
Bu iki insanı birbirine kenetleyen birçok bağ olmuştur: Asker arkadaşlığı, kader birliği, zor gün dayanışması, vatan aşkı, millet sevgisi, devrimcilik anlayışı…
Uzun yıllar sürecek olan dostluğun iki kahramanı, 1916 yılında İkinci Ordu'da (Diyarbakır) birlikte çalışmaya başlamışlardır. Ordu Komutanı Mustafa Kemal Paşa’nın kurmay başkanıdır İnönü. Daha sonra kolordu komutanı olacaktır. Bu görev süreci, birbirlerinin karakterini ve düşünce yapılarını tanımaları açısından ve ileriki yıllarda Millî Mücadele ve yeni devletin kuruluşuna sağladığı katkılar bağlamında son derece önemlidir. Mustafa Kemal Paşa, o yıllarda ast-üst ilişkisi olarak başlayan dostluklarının geleceğini 20 Mayıs 1917’de İnönü’ye verdiği sicil ile belirlemiş ve Alb. İsmet’i şu övgü dolu sözlerle değerlendirmiştir:
“Ciddi, faal, düşüncesi gayet açık ve yüksek fikirli. Maiyetine ve savaş döneminin durumuna ve ruhsal değişkenliklerine hakim. İyi bir görüş ve olayları süratle algılama yeteneklerine sahip. Kolordunun her türlü ihtiyacını düşünmeye ve sağlamaya çalışmaktan bir an geri kalmaz ve muvaffak olur.
Askerliğe ilişkin değerlendirmesi güzel ve kapsamlı. Doğru ve duraksamadan karar verebilmekte. Cesur ve kişisel kararı ile hareket etme yeteneğine sahiptir. Orduda ve memlekette üstleneceği önemli vatan görevlerinde ve hizmetlerinde kendisinden büyük hizmetler beklenir.
Ordu komutanlığım zamanında önemli askeri hareketler meydana gelmemişse de, sahip olduğu güç ve seçkin nitelikler, kendisinin en önemli hareketler esnasında da başarılı olacağı inancını vermiştir.
Pek mükemmel bir ahlaka ve davranışlara sahip. Görgü kurallarına uyması övgüye değer. Üstlerinin ve astlarının ve çevresinin emniyet, güven ve sevgisini kazanmış ve buna layık dürüst bir kişidir.”
İki arkadaşın birbirlerine duydukları güven, birlikte yol alma istek ve inançlarını güçlendirmiş ve bu güçle ülkeyi yeniden var etme yolunda üzerlerine düşen görevleri hakkıyla yerine getirmişlerdir. Birinci Meclis açıldığında ilk kurulan hükümette İnönü “Erkan-ı Harbiye Umumiye Vekili” olarak muharebe meydanlarında mücadele ederken, Mustafa Kemal Paşa aynı savaşı mecliste vermiştir. Birlikte her türlü zorluğa göğüs geren Atatürk ve İnönü, 1920 yılında İstanbul hükümetinin çıkardığı idam fermanıyla görüldükleri yerde yakalanıp öldürülmeleri gereken birer asi olarak dahi yaftalanmışlardır.
Milli mücadele, muharebe meydanlarında kazanılmış; sıra diplomasi alanında verilecek silahsız savaşa gelmiştir: Mudanya Ateşkes Antlaşması, Lozan Barış Konferansı. Mustafa Kemal Paşa her iki antlaşmaya da baş delege olarak İsmet İnönü’yü seçmiştir. İnönü’nün “Dışişleri bakanı var, devletin siyasileri var... Bildiğim şeyler değil bunlar. Muharebe ettim, bittim, yoruldum, şimdi dinleneceğim” demesine rağmen Mustafa Kemal Paşa “Olmaz! Dışişleri Bakanı sen olacaksın, öyle gideceksin! Çok uğraştık, iyi sonuç alalım” demiştir. Çünkü o güne kadar kendisini yanıltmayan, sonuna kadar güvenilecek bir çalışma tarzı gösteren isimler arasında öne çıkan İnönü’dür.
Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kuruluşunda başat olan ikili, devletin niteliklerini de birlikte belirlemişler ve yaşanan bir olayla sadece devlet adamlarına değil erdemli duruş sergilemek isteyen herkese örnek olmuşlardır: Ali Kemal, Milli Mücadele’ye karşı her türlü kötülüğü yapan, Mustafa Kemal Paşa’ya “Berduş” diyecek kadar ondan nefret eden, toplumu “Ey Müslüman kardeşlerimiz, Teşkilat-ı Milliye’ye aldanmayınız, Bolşevik kafası taşıyan yurtsuz serserilerdir bunlar” diyerek kışkırtan bir gazetecidir. Nihayetinde, halk tarafından linç edilerek