Yazar : Sermet GÜNDÜZCÜ
Part-147 Tip Eğitmeni
Bu yazımızda A320 uçuş kumandalarını şöyle bir hatırlayacağız, rudder’ın mekanik kumanda sistemini göreceğiz ve modifiye edilmiş rudder sistemini öğreneceğiz. İlk olarak A320 uçuş kumandalarını kabaca bir gözden geçirelim. Nasıl bir mantığı vardı hatırlayalım.
Uçuş kumandaları hatırlatma
A320 uçağı ile ilgili çalışan tüm pilotlar ve teknisyenler bu uçağın ticari havacılık sektöründe bulunan ilk fly by wire uçak olduğunu bilirler. Tüm uçuş kumanda yüzeylerinin actuatorler aracılığıyla hidrolik çalıştığını ve bilgisayarlar tarafından elektrikli kumanda sinyali aldığını söyleyebiliriz.
Ayrıca rudder ve THS’de mekanik backup sistemi de bulunur. Uçuşta normal şartlarda pilot sadece side stick kullanarak uçağı uçurabilir. Herhangi bir rudder ya da stabilizer trim wheel kullanımına gerek olmadan uçuş sürdürülebilir. Ama olası bir elektrik sistemi kaybı ya da bilgisayar arızası gibi durumlarda mekanik back up kumandası ile uçak hâlâ kontrol edilebilir durumda olur. Mekanik kumanda sisteminde longitudinal (uzunlamasına) kontrol trim wheel ile kumanda alan THS ile sağlanırken, (lateral) yanal kontrol pedallar ile kumanda alan rudder ile sağlanır. Ama unutmayalım ki gerek rudder gerekse ths yüzeyleri için hidrolik kuvvete ihtiyaç duyulmaktadır. Uçuş kumandalarında 7 bilgisayar kumanda etmek için, 2 bilgisayar ise bakım ve göstergeler için kullanılmaktadır. 2 ELAC pitch ve roll kontrolü için, 3 SEC pitch ve roll kontrolü içindir. 2 FAC yaw kontrolü içindir. 2 FCDC ise bakım ve göstergeler için kullanılır.
Rudder mekanik kumanda sistemi
İki çift pedal birbirine mekanik olarak bağlıdır. Ayrıca bu bağlantı kontrol kabloları ile mekanik toplama noktasına, yani rudder’ın hidrolik aktuatorlerine giden kumandayı vermek üzere diferansiyel ünite üzerinden bağlıdır. Rudder birbiriyle paralel çalışan 3 adet hidrolik actuator’ün gücü ile hareket ettirilir. Her actuator kilitlenme olmasın diye yaylı rodlar ile mekanik olarak kumanda alır. Rudder mekanik kontrol sistemine 2 adet de yaw damper actuator’ü bağlıdır. Bu actuator, yaw damping ve dönüş koordinasyonundan sorumludur. Rudder mekanik kontrol sisteminde içinde iki elektrik motoru olan bir rudder trim ünitesi de bağlıdır. Ayrıca yine iki elektrik motoru içeren ve hıza göre rudder’ın hareket alanını daraltan bir travel limitation unit bulunur.
Modifiye edilmiş elektrik rudder sistemi
2021 yılının bitmesi ile birlikte Airbus ‘e-rudder’ adı verilen ilk elektronik rudder’lı uçağını test etmiştir. Kuyruk kodu D-AVXB, MSN numarası: 6839 olan bu uçağın rudder’ı, var olan mekanik rudder sistemi yerine elektrik kontrollü rudder olarak donatılmıştır. E-rudder sisteminde uçuş kumanda bilgisayarı sayısı 7’den 4’e düşmüştür. SEC 3, FAC1 ve FAC2 sistemden çıkarılmıştır. Sadece ELAC1, ELAC2, SEC1 ve SEC2 kalmıştır. 1 adet de yeni bir bilgisayar eklenmiştir. Eklenen bu bilgisayar Back-up Control Module yani BCM’dir. Olası bir uçuş kumanda bilgisayarı arızasında ya da bunların güç kaynakları ile ilgili bir arıza olduğunda devreye BCM girecek ve rudder hâlâ kumanda edilebilir olacaktır. BCM, elektrikli olarak Back-up Power Supply unit adı verilen BPS tarafından beslenmektedir. BPS, hidrolik kullanarak çalışmaktadır ve sarı hidrolik sistemin gücünü kullanmaktadır. SEC3’ün çıkmasından dolayı inner spoiler’lar yani 1 ve 2 numaralı spoiler’lar yeniden yapılandırılacaktır. ELAC ve SEC’lerin donanım ve yazılımları değiştirilecektir.
Çıkarılmış ekipmanlar; FAC1, FAC2, SEC3, yaw damper actuator’leri, rudder trim actuator’ü, rudder travel limitation unit, rudder’ın mekanik aletleri ve ekipmanları, 1 rudder pozisyon sensörü (FAC’i besleyen).
Yeni eklenen ekipmanlar; Rudder and Brakes Pedal Unit (RBPU), BCM (Back-up Control Module), BPS (Back-up Power Supply), 2 Rudder position sensors (MPP) (ELAC, SEC ve BCM için).
Thales, Safran, Collins ve Liebherr gibi tedarikçiler programa yönelik ekipman güncellemelerine katkıda bulunacaklar.
Elektronik rudder A320 operatörlerine hangi ek değerleri katıyor?
• Ağırlıktan tasarruf 40 kg, yakıt tasarrufuna katkı
• Operasyonel kesintide azalma (Operational Interruption (OI) reduction)
• Bakım maliyetlerinde azalma (MPD task azalması)
• Uçakta daha az komponent, dolayısıyla daha az arıza olasılığı
• Rudder trim arızası artık AutoPilot’un kullanımına etki etmeyecek
FAC1 ve FAC2, 80VU rack’inden çıkarılmıştır. Yeni eklenen BCM ise 90VU’da bulunan SEC3’ün yerine yerleştirilmiştir.
E-rudder, A319NEO, A320NEO ve A321NEO için sunulmuştur. İlk e-rudder’lı uçak 2021 yılının aralık ayında test edilmiştir. E-rudder, A319, A320 ve A321 NEO uçakları için 2024 yılı başında default standart olması planlanmıştır. Bu modifikasyon A321XLR’ın hizmete girmesiyle aynı zamana denk gelmektedir. A320 CEO uçakları için uygun değildir. E-rudder retrofit takılmaya müsait değildir.
Kaynak;
1- Youtube: Aviation World A320 Family Enhanced Electric Rudder Modification Presented by Zinhom Mahmoud EgyptAir Training Academy
2- Web: aviationnuggets.com/blog A320-enhanced-electric-rudder
3- Linkedin: Juan Arcila Fleet Engineer – Components (Airbus Fleet)